Zamanın içindeki Bursa
Zamanı donduran ve onunla var olan Bursa müzeleri, tarihe ışık tutan yegane zaman tünelimiz. Bilinen ilk insandan bu yana Bursa’nın geçmişinden günümüze geçirdiği “her evre” en güzel şekliyle Bursa müzelerinde yaşam buluyor. Size kalan onlara biraz “vakit” ayırmak…
Bursa’da günümüzde bilinen ilk insan izlerini; Orhaneli yolunda bulunan Şahinkaya Mağarası’ndaki son buluntular ile Paleolitik Çağ’a (M.Ö.100.000 – M.Ö.40.000)ve ilk yerleşim alanı Akçalar Köyü Aktopraklık Höyüğü’ndeki buluntular ile de Geç Neoilitik Çağ’a (M.Ö. 6.000) tarihlendirmek mümkün. İşte bu ilk ayak izlerinden bugüne değin çoğu önemli medeniyete ev sahipliği yapmış kent merkezi ve çevresi, insanlık tarihi açısından pek çok iz bulunabilecek önemli bir potansiyele sahip… Bu köklü ve zengin tarihi geçmiş, kültürel değerler, yaşam biçimi ve gelenekleri ile zengin bir somut olmayan kültürel miras birikimine de sebep olmuş… Özellikle Roma, Bizans ve Osmanlı’nın zengin kültürel mirası ile yoğrulmuş olan bu kent, günümüze taşınan mimari eserleri ile de açık hava müzesi görünümünü doğal olarak kazanmış… Bursa’da tüm bu mirasın gelecek kuşaklara aktarılıp korunmasında öncülük eden müzelerin sayısı ise azımsanmayacak kadar çok. İstanbul, Ankara ve İzmir’den sonra en çok müzeye sahip olan kent olma özelliğini taşıyan Bursa’da 18 müze bulunuyor.
Türkiye’de örnek çalışmaları ile pek çok müzenin kuruluşuna öncülük etmiş, yol göstermiş olan Bursa Kent Müzesi Avrupa’daki müzeler arasında saygın bir yere sahip olan Avrupa Müze Akademisi’nin kurucu üyesi ve Türkiye temsilcisi… Akademi her yıl yaptığı toplantılar ile Avrupa’nın müzecilik vizyonuna yön veriyor. Türkiye’de ve dünyada takip edilen bu toplantı ve seminerlerdeki kazanımlar Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin halihazırda işlettiği müzeler ile hazırlanmakta olan müzelerde uygulama fırsatları yaratıyor. Bursa’da hayata geçirilen müzecilik projeleri ile özellikle Türkiye’de yeni yeni uygulanmaya başlanan modern müzecilik anlayışının öncü uygulamaları gerçekleştirilmeye başlandı. Bu uygulamalar ile Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin bünyesinde bulunan müzeler; yalnızca seyredilen değil, paylaşılan, öğrenmeye ve halkın katılımına açık, süreli sergiler, etkinlikler, toplantılar, konferanslar, atölye ve eğitim çalışmaları ile müzelerin canlılığını her zaman koruyan kurumlar olması amaçlanıyor. Böylece bu müzeler yeni işlevler yüklenerek, ziyaretçi ile tek yanlı değil karşılıklı ilişkiyi, etkileşimi, açıklığı ve işbirliğini hedefliyor. Toplumla birlikte yaşamayı, düşünmeyi, üretmeyi kentlilerin yaşamını ve geleceğini yeniden tasarlama isteklerini perçinlemeyi ilke haline getiren bu anlayıştaki müzelere halkın ilgisi de oldukça yoğun. Müzelerin yıllık ortalama ziyaretçi sayısı 250 bini aşmış durumda. Bursa müzeleri, pazartesi hariç her gün ziyarete açık. Artık Bursa’da yenidünya düzeninde modern müzecilik anlayışıyla yeni teknolojiler kullanılarak, insan odaklı projelendirilen müzeler ve kültür merkezleri ile Bursa’nın tarihi kültürel zenginlikleri ortaya konacak, bu merkezler ile çağdaş bir toplumun ihtiyaçlarına cevap verir düzeyde, toplumun yaşam kalitesini yükseltmek arzusunda vizyonlu müzeler hedefleniyor.
Bursa’da Kültür Bakanlığı’nın denetiminde, şahıs ya da kurumlara bağlı olarak hizmet veren 11 adet özel müze de bulunuyor. Bunlardan Bursa Kent Müzesi, Hünkar Köşkü Müzesi, Merinos Tekstil Sanayi Müzesi ve Karagöz Müzesi Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne, Ormancılık Müzesi Orman Bakanlığı’na, Uluumay Osmanlı Halk Kıyafetleri ve Takıları Müzesi Koleksiyoner Esat Uluumay’a, Anadolu Arabaları Müzesi Tofaş’a, Hüsnü Züber Evi Müzesi Koleksiyoner Hüsnü Züber’e, Basın Müzesi Bursa Gazeteciler Cemiyeti’ne, Gemlik Celal Bayar Müzesi Celal Bayar Vakfı’na, İnegöl Kent Müzesi İnegöl Belediyesi’ne bağlı olarak hizmet veriyor.
Bursa Arkeoloji Müzesi
Bursa Arkeoloji Müzesi, Bursa’da 1972 yılından beri hizmet veren, Bythia ve Mysia bölgelerinde bulunmuş M.Ö. 3000’den Bizans Devri sonlarına kadar olan devirlere ait eserlerin sergilendiği müzedir. Reşat Oyal Kültür Parkı içinde yer alır. Müzede 25 bin eser yer alır, 2 bin kadarı sergileniyor. Müzede sergilenen eserler arasında; Yortan kültürüne ait pişmiş toprak mezar buluntuları, Antandros Nekropol’ünden figürinler, kap kacak ve süs eşyaları, Karacabey’in Şükraniye Köyü’nde bulunmuş dünyadaki üç örnekten biri olan Greko-Pers mezar steli Roma dönemine ait taş eserlerin yanı sıra Zeus ve Herakles tasvirleri, Kybele heykelleri, Athena ve Apollon’un bronz büstleri, değişik formdaki keramik kaplar bulunuyor. Bizans dönemine ait gümüş, bronz ve pişmiş toprak eserler ile Arkaik, Klasik, Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait altın, gümüş ve bronz sikkelerin yer aldığı Bursa Arkeoloji Müzesi’nin bahçesinde de zengin bir stel koleksiyonu sergileniyor.
Atatürk Köşkü Müzesi
Çekirge yolu üzerinde, Çelik Palas Oteli’nin bahçesinde, 19. yüzyıl sonlarında yapıldığı sanılan, çatı katıyla birlikte üç katlı kâgir bir köşktür. Bir süre Albay Mehmet Bey tarafından kullanılmış. Bursa’yı ikinci ziyareti sırasında, Belediye Başkanı Hasan Sami Bey’in girişimleriyle 12.000 liraya satın alınarak Atatürk’e armağan edilmiş. Atatürk de binayı 1938’de Belediye’ye armağan etmiş. Cumhuriyet’in 50. yılında, 29 Ekim 1973’te Kültür Bakanlığı tarafından Atatürk Müzesi olarak halkın ziyaretine açılan bu tarihi köşk; Bursa’daki sivil mimarinin en güzel örneklerinden. Uhyi Bey adlı şahıs tarafından yaptırılan bu tarihi köşkün, XIX. yüzyıl Fransız mimarlık sanatının etkisiyle yapıldığı görülüyor. Balkonlar ve alınlık saçaklarında ahşap işçiliğinin en güzel örneklerini görmek mümkün. 3 katlı müzenin salon ve odaları, Atatürk’ün kullandığı eşyalarla birlikte sergileniyor. Köşkün bahçesinin doğu tarafında; iç tarafı ve çatısı ince kalem işiyle bezenmiş bir “kameriye” yer alıyor.
Türk ve İslam Eserleri Müzesi (Yeşil Medrese)
İlk Osmanlı medreselerinden olan Yeşil Medrese, Sultaniye Medresesi adıyla da tanınıyor. Birçok ünlü bilgin yetiştiren medrese, 1414-1424 yılları arasında yapılmış. Binada 12. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar maden, keramik ahşap, işleme, silah, el yazması kitaplar, İslami sikke, kitabeler ve mezar taşları ile etnografik malzemeler teşhir ediliyor. Müzenin içinde yer alan dershane ve odalarda; Hacivat ve Karagöz için ayrılmış geleneksel gölge oyunu ile ilgili eşyalar, Bursa yöresine ait hamam eşyaları, Bursa tekke ve dergâhlarına ait çeşitli eşyalar; altın, gümüş ve bronz sikkelerle Osmanlı nişan ve madalyaları, ateşli silahlara ait koruyucu zırhlar, çeşitli hat sanatı ustalarına ait levhalar, kitaplar ile Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman gibi büyük ustalara ait hat sanatı örnekleri, çeşitli bakırdan yapılmış mutfak ve kahve eşyaları sergileniyor. İbn Hilâl İbn el-Bavvab tarafından 975/76 yılında yazılan dua kitabı, 14. yüzyıla ait zengin tezhipli Bakara suresi, 1323 tarihli bir Kur’an-ı Kerim, Sultan II. Murad’a ait Kur’an-ı Kerim, Memluk Sultanı’nın Yıldırım Bayezid’e hediye ettiği ceylan derisi ile ciltlenmiş Kur’an-ı Kerim ile 15. yüzyıl İznik çini tabakları, Türk-İslam Eserleri Müzesi’nin en önemli objeleri arasında yer alıyor. Adeta açık hava müzesi olarak düzenlenen bu tarihi mekânın bahçesinde ise, XV.yüzyıldan XIX.yüzyıla kadar Bursa’nın değişik yerlerinde bulunan seçkin mezar taşı örnekleri teşhir ediliyor.
Bursa Kent Müzesi
Bursa Kent Müzesi, 2004 yılından bu yana kentin eski adliye binasında hizmet veren, Bursa’nın 7000 yıllık zaman diliminde geçirdiği değişim ve dönüşümlerin sergilendiği müze… Üç kattan oluşan müze çağdaş, yaşayan kent müzelerine uygun olarak düzenlenmiş. Giriş katında bulunan galerilerde Bursa’nın 7000 yıl önce Neolitik dönemdeki ilk ayak izlerinden başlayıp, Roma, Bizans, Osmanlı dönemleriyle günümüze kadar gelen bir zaman koridorunda Bursa’nın tarihine tanıklık edebilirsiniz. Üst kattaki tematik galeri Bursa’da doğmak ve büyümekle başlar ve Bursa’da yaşamı, kaplıcaları, yemek kültürünü, ünlüleri, Karagöz ve Hacivat’ı ile diğer kültürel zenginlikleri anlatır.
Bodrum katta bulunan bir diğer tematik galeri ise “El Sanatları Çarşısı” adını taşır. Bu galeri 18. yüzyılda Bursa’ya gelen Avrupalı seyyahların çektiği dönemin Bursa Çarşısı fotoğrafları kaynak edinilerek hazırlanmış. Koridor şeklinde düzenlenmiş olan galeride tamamen dükkan canlandırmalarına yer veriliyor. Avrupa Müze Forumu’nun 2006 Mayıs ayında Portekiz’in Lizbon kentinde düzenlenen “2006 Yılı Avrupa Müzesi” ödül töreninde Bursa Büyükşehir Belediyesi Bursa Kent Müzesi; müzenin yapmış olduğu etkinliklerle kent kültürüne sağladığı katkı nedeniyle Avrupa’nın ödüllü müzeleri arasına girmiş ve Avrupa standartlarında bir müze olduğunu kanıtlamıştır.
- Yüzyıl Osmanlı Evi Müzesi
Muradiye semtinde II. Murat Külliyesi’nin karşısında bulunan ahşap evin yerinde, evvelce Sultan II. Murad’ın bir köşkü olduğu sanılıyor. Dolayısıyla bu ev aynı zamanda Fatih Sultan Mehmed’in doğduğu ev olarak biliniyor. Günümüzde müze olarak kullanılan iki katlı ev; plan ve süslemeleri bakımından 17. yüzyıl özelliklerini taşımakta olup, Bursa’da halen ayakta kalan en eski evlerden… Bahçeye açılan eyvanlı bir sofa ve iki odadan oluşan planda alt kat odaları alçak tavanlı kışlık odalar. Tüm odalar 17. yüzyıl süslemelerinin en güzel ve karakteristik özelliklerini gösteriyor. Evin belki de en önemli ve renkli bölümü olan “Harem Odası”, dışarıya açılan on dört pencere ile aydınlanıyor. Bu odada, dönemin çeşitli el işlemeleri, sedef kakmalı ahşap ev gereçleri ve porselen eşyalar sergileniyor.
Hünkar Köşkü
Hünkar Köşkü Müzesi
Bursa’da Uludağ’ın eteklerindeki Temenyeri’nde, Abdülmecit devrinde av köşkü olarak yapılan, Bursa ziyaretleri sırasında Atatürk’ün de konakladığı, 2003 yılında ziyarete açılan bir müzedir. Atatürk’ü ağırlamış olduğu için Atatürk Köşkü ve Cumhuriyet Köşkü adları ile de anılır. 1859’da inşa edilmiş. İki katlı köşk, 19 günde tamamlanmış. Mimarisi Fransız ampir üslubunda yapılmış olan köşkün içindeki süslemeler 19. yüzyıl özelliklerini taşıyor. Tavan kalem işi süslemeleri, Bursa seyir panoramasına hakim bahçesi, dönemi yansıtan orijinal eşyaları ve Atatürk odası ziyaretçilerin ilgisini çekiyor.
Karagöz Müzesi
Karagöz Müzesi
2007 yılında 10’uncu yılı münasebetiyle Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından müzeye dönüştürülen Karagöz Sanat Evi; Karagöz sanatını yarınlara tüm pırıltısı ile ulaştırabilmek için yeni bir misyon üstlenmiş ve modern müze anlayışı ile yeniden düzenlenerek sanat severlerin hizmetine ve ziyaretine hazır hale getirilmiş. Müzede; gölge oyunun tarihçesi panolar ile anlatılmakta, çeşitli koleksiyonlardan derlenen orijinal Karagöz tasvirleri teşhir ediliyor. Karagöz Müzesi, Bursa’da düzenli olarak Karagöz gösterisi yapılan tek mekan. Ayrıca müze içerisindeki sanat atölyesinde Karagöz gölge oyunu tasvirleri yapım kursu ve gölge oyunu oynatımı konusunda ücretsiz kurslar verilerek yeni gölge oyunu ustaları yetiştiriliyor.
Merinos Tekstil ve Sanayi Müzesi
Sanayi mirasının korunması bağlamında Türkiye’deki en güzel örneklerden bir tanesi… 1935 yılında bizzat Atatürk’ün girişimleri ile kurulmuş olan Sümerbank Merinos Yünlü Dokuma Fabrikası 1938’de yine Atatürk’ün katıldığı açılış töreniyle hizmete açılmıştı. Cumhuriyet Türkiye’sinin sanayi devrimi sembollerinden olan biri olan fabrika 1960’lı yıllarda Bursa ekonomisine en fazla katkıda bulunan işletmelerden biri olmuştu. Çeşitli nedenlerle 2004 yılında üretimi durdurulan fabrikanın kurulu olduğu alan Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne devredilmişti. 2011 yılında Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından Türkiye’de tekstil sanayinin hafızası konumunda olan Merinos Fabrikası’nın müze ortamında yaşatılması kararı alınmış ve proje uygulamaya konmuştur. Modern müzecilik anlayışıyla düzenlenen ve işletme kurgusu hazırlanan müze 2012 yılında kapılarını ziyarete açtı. 3 kattan oluşan müzede; Merinos koyununu yetiştirip yününü elde etmekten, bu yünün işlemlerden geçip kumaş oluncaya kadarki serüveni çeşitli canlandırmalar ile anlatılıyor.
Tofaş Anadolu Arabaları Müzesi
Bursa Tofaş Anadolu Arabaları Müzesi, Bursa’da tekerleğin at arabasından otomobile gelişimini sergileyen bir müze. Türkiye’nin ilk ve tek Anadolu arabaları müzesi. Yıldırım Umurbey semtinde toplam 17.000 metrekarelik bir alanı kapsayan eski bir ipek fabrikası restore edilerek Haziran 2002’de ziyarete açıldı. Bursa’da bir mezarda bulunan ve daha önce Bursa Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmekte olan 2600 yıllık bir savaş arabası müzede sergilenen en önemli eserlerden birisi. 1430 tarihinde yapılan ve 2008 yılı Şubat ayında Koç Vakfı’nın finansal desteğiyle restore edilerek Tofaş Bursa Anadolu Arabaları Müzesi bünyesine katılan Umurbey Hamamı, Tofaş Sanat Galerisi olarak kültür yaşamına kazandırıldı.
Hüsnü Züber Evi Müzesi
Muradiye semtinde Devlet Misafirhanesi ve daha sonraları Rus Konsolosluğu olarak hizmet veren 19. yüzyıl Osmanlı evidir. 19. ve 20.yüzyılın eşyaları ile döşenmiş olan ev bu yılların özelliklerini yansıtan eşyalar Osmanlı-Türk kültür ve medeniyetinin zenginliğini gözler önüne seriyor. Ayrıca sanatçı Hüsnü Züber’in dağlama (pyrogravure) adı verilen teknikte çeşitli eşyalarda tahta üzerine yakma tekniğiyle yaptığı desen kompozisyonlarıyla oluşturduğu koleksiyonu da sergileniyor. Hüsnü Züber Evi, 1993 yılında Bursa Büyükşehir Belediyesi’ne Hüsnü Züber tarafından bağışlandı ve halen Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından özel müze statüsüne kavuşması ile ilgili çalışmalar devam ediyor.
Ormancılık Müzesi
Türkiye’nin ilk ve tek ormancılık müzesidir. Çekirge caddesi üzerinde Saatçi Köşkü olarak bilinen yapıda 1989’da açılan müzede; hayvan ve bitki fosilleri, haberleşme ve orman mühendisliği aygıtları, harita ve fotoğraflar, ormancılık tarihi ile ilgili belgeler başta olmak üzere yaklaşık üç bin kadar eser sergileniyor. İki katlı müzede; insan siluetini andıran bir ceviz ağacı kesiti 250 milyonluk fosiller ile 8 milyon yıllık tortul tabaka üzerindeki çınar yaprağı mutlaka görülmesi gereken ilginç eserler bulunuyor. Müzede, ormanda yaşayan hayvanlar da unutulmamış, mumyalanmış hayvan örnekleri de sergileniyor.
Bursa Basın Müzesi
Bursa basını ve matbaacılığın gelişiminin tarihsel bir süreç içinde, objelerle birlikte sunulduğu Basın Müzesi’nde, gazetelerin ve öteki medya organlarının kullandığı çeşitli araçlar, ilk hallerinden en gelişmiş modellerine değin canlandırmalarla sergileniyor. Bursa’da yazılı basının köklü geçmişi ve günümüze gelinceye kadar geçirdiği aşamaların tarihsel süreç içinde gözler önüne serildiği müze, Bursa Gazeteciler Cemiyeti tarafından Bursa’ya kazandırıldı.
Mudanya Mütareke Evi Müzesi
11 Ekim 1922 tarihinde TBMM Hükümeti ile İtilaf Devletleri arasında Türk-Yunan savaşına son veren ateşkes anlaşmasının imzalandığı, Mudanya sahil yolu üzerinde yer alan 19. yüzyıl başlarına ait yalı, 1937 yılından beri müze olarak kullanılıyor. Müzede Kurtuluş Savaşı ve mütarekeye ait çeşitli belge ve malzemeler ile döneme ait eşyalar sergileniyor.
İznik Müzesi (Nilüfer Hatun İmareti)
Sultan I. Murad’ın annesi Nilüfer Hatun’un anısına 1388 yılında inşa ettirilmiş… İmaret olarak kullanılan yapı, yoksullar için her gün yemek dağıtılan bir hayır kurumuydu. Cumhuriyet döneminde değişik gereksinmeler için depo olarak kullanılmış, 1960 yılında müze olarak hizmete açılmıştı. Müzede sergilenen eserleri, İznik ve çevresinden elde edilen ve bilimsel kazılarda çıkarılan eserler oluşturuyor. Müze bahçesinde; Roma, Bizans, Osmanlı dönemi eserleri sergileniyor. Bu eserler, sütun başlıkları, lahitler, kabartmalar, korkuluk levhaları, ambonlar, steller, yazıtlar, çörtenler, kuyu bilezikleri ve İslâmî mezar taşlarından oluşuyor. Kapalı teşhirde ise, arkeolojik, etnografik, sikke ve İznik çinileri sergileniyor.
İnegöl Kent Müzesi
2009 tarihinde ziyarete açılan İnegöl Kent Müzesi’nde, İnegöl’ün tarihi, sosyal hayatı ve kültürü aktarılıyor. Müzenin birinci ve ikinci katında İnegöl civarında şimdiye kadar tespit edilmiş ilk yerleşim alanı olan Cumatepe Höyüğü’nden (M.Ö 3000) günümüze kadar İnegöl’ün 5000 yıllık tarihi anlatılıyor. Müzenin üçüncü katında ise sağlık, turizm, spor, ipek böcekçiliği, tütüncülük, mutfak kültürü, köy odası, çeyiz odası ve berber bölümleri gibi sosyal yaşam tarihi bulunuyor. Müzenin ön binasındaki üçüncü katında ise İnegöl’ün sosyal, siyasal ve ekonomi tarihinden arşivlenerek, araştırmacıların hizmetine sunulduğu kent belleği ile idari bölüm hizmet veriyor. Ayrıca müzede kişisel sergiler için sergi salonu ve 100 kişi kapasiteli çok amaçlı salon bulunuyor.
Celal Bayar Müzesi
Gemlik Umurbey’de doğan Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın adını taşıyan müzede Celal Bayar’a ait eşyalar sergileniyor. Müzenin 20.000’in üzerinde kitap, yazma, gazete, süreli yayınlar ve fotoğraf koleksiyonlarından oluşan bir de kütüphanesi bulunuyor. Bu kütüphane XX. yüzyıl Türkiye’sinin siyasi tarihine ışık tutacak nitelikte. Celal Bayar Müzesi’nin yanında Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti tarafından yaptırılan bir de anıt mezarı bulunuyor.
Yenişehir Şemaki Evi Müzesi
İran’ın Şemaki Kasabası’ndan Anadolu’ya gelerek Yenişehir’e yerleşen Şemaki Ailesi tarafından 18. yüzyılda yaptırılmış. Konak olarak adlandırılabilecek ev, iki katlı. Zemin katta taşlık, sağ tarafında mutfak ve kiler, sol tarafında iki oda yer alıyor. Mutfak duvarına bitişik ahşap merdivenle üst kata çıkılıyor. Burada eyvanlı bir sofa, sofaya açılan bir “baş oda” ile biri küçük diğeri büyük iki oda daha yer alıyor.
Fotoğraflar: Engin Çakır, Bursa Büyükşehir Belediyesi arşivi
