Dergi Bursa Aralık 2017 - Sayı 46

33 artmıştı. 1487 yılında Bursa’da gayrimüslimlerin oranı yüzde 1.44’tü. Bu oran 1530 yılında yüzde 3’e, 1573 yılında da ise yüzde 6’ya yükseldi. Bu tarihten sonra gayrimüslimlerin oranı, İslamlara karşın sürekli arttı. Bunun önemli bir nedeni Türklerin savaşlara gidip ev- bark kuramayışı ve savaşlarda telef olmasıydı. Bursa’daki bu gayrimüslim artışı 19. yüzyılda en üst noktasına ulaşmıştı. 1831 yılında Bursa’da 10.552 hane Müslüman’a karşın, 5.586 hane gayrimüslim yaşamaktaydı. Gayrimüslimlerin oranı bu tarihte yüzde 34.69’a çıkmıştı. 1870 yılında ise kent merkezindeki gayrimüslim oranı yüzde 36.08 olmuştu. Bursa’da gayrimüslimlerin oranının yükselmesi nedeniyle, 1880’li yıllarda devlet, 93 Göçmenlerini çoğunlukla Bursa civarına yerleştirmişti. Bu nedenle 1894 yılında kent merkezinde gayrimüslim oranı yüzde 22.36’ya, 1906 yılında ise yüzde 21.77’ye düşmüştü. Bursa’da yaşayan gayrimüslimlerin oldukça rahat bir ortam içinde yaşadığı belgelerden anlaşılıyor. Bursa’da İslam, Hıristiyan ve Yahudilerin uyumlu bir beraberlik sürdürdüğü görülmektedir. Yahudiler kuyumculuk, terzilik ve bankerlik yaparken Rumlar meyhanecilik, ipekçilik yapmaktaydı. İslamlar ise yöneticilik ve tarım ile uğraşmaktaydı. Bu unsurlar Bursa’da birbirleriyle çekişmediği gibi tersine birbirini tamamlayan bir yapıdaydı. Birbirlerine ihtiyacı olan bir ilişki içerisindeydi. Cumhuriyet öncesinde Bursa merkezde 10, tüm ilde ise 100’ü aşkın kilise vardı. Merkezde bulunan kiliselerden 7’si büyük, üçü ise çok ufaktı. Bursa’da yaşayan Türkler ile Rum ve Ermenilerin iyi ilişkileri, Bursa’da yaşayan 100’ü aşkın tüm kaynak kişilerin beyanlarıyla görülmüştür. Bu topraklarda ortaklaşa yaşayan gayrimüslimlerin, kültür alışverişleri sayesinde dinleri dışındaki hemen hemen her şeyleri benzer bir duruma gelmiştir. Bursa’da yaşayan Ermenilerin büyük bölümü Türkçeden başka bir dil bilmiyordu. Rumların da the opposite when we examine the history of Bursa. The non- Muslim population increased rather than decrease. The ratio of the non-Muslims in Bursa was 1.44 percent in 1487. This ratio increased up to 3 percent in 1530 and 6 percent in 1573. The ratio of non-Muslims after this date increased continuously despite the Muslims. An important reason for this was that the Turks could not build households because of wars and they were killed during the wars. This increase of the non-Muslim population in Bursa reached a peak in the 19th century. There were 5.586 non-Muslim households in Bursa in 1831 compared with 10.552 Muslim households. The ratio of the non-Muslims had reached 34.69 percent at this time. The ratio of the non-Muslims at the city center reached 36.08 percent in 1870. The state had placed the ’93 immigrants around Bursa during the 1880’s because of the increase of the non-Muslim population in Bursa. Hence, the non-Muslim ratio at the city center had decreased down to 22.36 percent in 1894 and to 21.77 percent in 1906. It can be understood from various documents that the non-Muslims in Bursa were leading comfortable lives. It can be observed that Muslims, Christians and Jews were living in peace in Bursa. The Jews were working as jewelers, tailors and bankers, whereas the Greeks were working in taverns and they were also active in the field of sericulture. Whereas the Muslims were working in the fields of administration and agriculture. There were no disputes among them; on the contrary, they complemented one another. They had a relationship which led them to need one another. During the pre-Republic era, there were 10 churches in central Bursa and over 100 in the city. Of the churches in the center, 7 were big and three were small. The good relations between the Turks living in Bursa and the Greeks and Armenians have been confirmed with the declarations of over 100 reference individuals. Thanks to the interchange of culture, the non-Muslims living in these lands were almost completely similar with the Muslims save for their religions. Majority of the Armenians living in Bursa could not speak any other language than Turkish. It is also understood that an important portion of the Greeks could only speak Turkish and they used Turkish in all their daily communication. Armenian poets wrote in Turkish and sang Turkish songs. They published