Dergi Bursa Aralık 2017 - Sayı 46

34 tema theme çok önemli bir bölümünün Türkçeden başka dil bilmediği ve günlük konuşmalarında sürekli Türkçenin kullanıldığı anlaşılıyor. Ermeni şairler Türkçe şiir yazıyor ve Türkçe şarkılar söylüyorlardı. Ermeni harfleriyle, fakat Türkçe gazete çıkarıyorlardı. Bursa’da bir Rum papaz, bir Müslüman’dan borç alabiliyor. Bir Naib, hacca giderken parasını papaza emanet bırakabiliyordu. Gayrimüslimlerin büyük bölümü sanat sahibi ve ekonomik açıdan da çok iyi durumdaydı. Mahallelerindeki yöneticileri, bekçileri ve din adamlarını kendileri seçerdi. 80 yıl öncesinde Türklerle Rum ve Ermenilerin nasıl bir ilişki içinde yaşadıklarına dair birçok canlı kaynak kişiyle konuştum. Yenigürleli Ali Hatırlı, Yunan İşgali sırasında Ermeni gençlerinin Türk köyünde 24 saat nöbet tutarak yakılmasını önlediğini söylemişti. Kendisi doğduğunda Ermeni komşularının zıbın getirdiğini ve bu zıbınla büyüdüğünü, yerlilerin, her zaman Ermeni komşularını iyi anlattığını söyledi. Gürsu’da çok az Türk yaşamasına karşın orada da ilişkiler çok iyiymiş. Rum meyhanesinin önünden bir Türk geçince, bu Türk’ü kucaklayıp zorla masaya oturturttuklarını, saatler süren sohbetler ettiklerini söyledi. Gürsulu yerliler, Rumların köyü terk ederken çok üzüldüklerini ve ağladıklarını hatırlıyor. Yunuselili Rıza Külcü, her zaman köyün yerlilerin Rumlarla iyi ilişkiler içinde olduklarını söyledikten sonra: “Çoğu sabah, namaza kalktığımda komşu Rum kadını ile annemin sabahlara kadar kahve içip sohbette olduklarını görmüşümdür” dedi. Külcü, köylerinde Rumca konuşulduğunu pek duymadığını, Rumların da her zaman Türkçe konuştuğunu söyledi. Zeytinbağı/Tirilye yerlilerinin tümü Rum komşularını çok iyi anlatmıştı. Çok iyi geçinirlermiş. Hatta Rumlar; Tirilye’den giderken, gemilerine Tirilye’deki tüm Müslümanları almış. Ancak sonra bu Müslümanlar Tekirdağ’da karaya inmiş, newspapers in Turkish but with Armenian letters. A Greek priest in Bursa could take a loan from a Muslim. A regent could leave his money to a priest when going off to pilgrimage. Majority of the non- Muslims were better off in terms economic standing. They used to select the administrators, guards and religious personnel in their neighborhood themselves. I talked with many people regarding the relationship between Turks, Greeks and Armenians 80 years before. Ali Hatırlı from Yenigürle had told me that young Armenians had guarded a Turkish village for 24 hours to prevent the village from being burned down during the Greek invasion. He told me that their Armenian neighbors brought a diaper shirt when he was born and that he grew up using that diaper shirt in addition that the locals always talked good about their Armenian neighbors. Even though the number of Turks living in Gürsu was very low, I am told that they had good relationships there as well. They told me that when a Turk passed in front of a Greek tavern, they hugged him and forced him to sit with them for hours to chat and drink. Locals of Gürsu remember that the Greeks were very saddened and cried when leaving the village. Rıza Külcü from Yunuseli told me that the locals of the village were always in good relations with the Greeks after which he added: “Most mornings, when I woke up for morning prayer, I used to see my mother drinking coffee chatting with Greek women until morning”. Külcü also stated that he did not hear Greek spoken in their village and that the Greeks used to speak Turkish all the time. All the locals of Zeytinbağı/ Tirilye spoke well of their Greek neighbors. They told that they used to get along very well. Indeed, the Greeks took all the Muslims in Tirilye on their ship as they left Tirilye. However, these Muslims have left the ship at Tekirdağ thus bidding their neighbors farewell there. The issue of Turkish-Greek population exchange is one of the most dramatic social events that took place in the world. However, it has almost never been studied in our country. The immigrants that came to Bursa following the “Turkish-Greek Population Exchange Agreement (1923-1935)” have had significant impacts on the social structure of the city. When people whose effective identities were unknown but who were Christians with almost all carrying traces of Turkish or Anatolian culture went to Greece, they have become foreigners to Greek culture thereby being looked down on for years. Likewise, the immigrants who came from Greece to Anatolia were looked down on by the local public despite the fact that they too were Muslims. The Greeks and Armenians leaving Bursa spoke Turkish. Indeed, majority did not know any other language. Immigrants from Greek who came to Bursa such as the Cretans, Prevezans, locals of Karacaova, Pomaka and the Gypsies could not speak a word of Turkish. Hüseyin İşbilir of Yunuseli, one of the immigrants from Vodina, has never forgotten these words by a lieutenant named Cemal who was one of the settlement clerks there: “How can all this be? People who speak Turkish and not a word of Greek have come to Greece. And