Dergi Bursa Aralık 2017 - Sayı 46

36 tema theme paylaşmıştı. Bu olay, son derece dramatik ve duygusal olaylara neden olmuştu. Bir tarafta çok kötü koşullar altında göçmen hayatı yaşamış ve hayatını düzene koyamamış Rum ve Ermeni Göçmenleri, diğer tarafta yüzyıllardır yaşadığı yurdunu terk etmeye hazırlanan Türk- Müslüman Göçmenleri. Bu iki kara yazgılı ailenin aynı evde, bir süre olsa hayatı paylaşmaya çalışması ne kadar hazin! Örneğin Görükleli Ali Yaman’ın, Langaza’nın Sufa Köyü’ndeki evlerine, Karacabey’in içinde yaşayan bir aile gelip yerleşmiş. Beş kişilik olan bu ailenin hanımına Hacı Abla diyormuş Ali Yaman. İkisi kendisiyle yaşıt, üç oğulları varmış. Onlarla evde birlikte oyunlar oynamış yaklaşık bir yıl. Bu Rum aile ile evlerindeki her şeyi paylaşmışlar. Hayvanları birlikte sürmüşler çayıra, aynı sofrada, aynı karavanaya kaşık sallamışlar. Acıları paylaşmışlar, umutlarını ise hiç tüketmemişler. Bu Rum aile üyeleri hiç Rumca konuşuyormuş. Her adetleri birbirine yakın olduğu için bir yıl tek bir aile gibi yaşamışlar sanki. Ali Yaman daha sonra mübadele imzalanıp da Türkiye’ye göç etme zamanı gelince yaşananları şöyle özetledi: “Hacı Abla kendi elleriyle bizim azığımızı hazırladı. Fırından sıcacık ekmekler pişirdi bizim için. Çünkü o ‘macırlık’ yaşamış, görmüş, geçirmişti. Anneme yolculuk sırasında neler yapılması gerektiğini, ne gibi konularda zahmet çekebileceğini söylüyordu sürekli. Hacı Abla, her zaman Karacabey’deki evini ne kadar çok özlediğini söylerdi. Mutlaka bir gün evine gidip evini bulmasa da; ‘Evimin önündeki ceviz ağacının dibinde şöyle bir yatacağım’ derdi. Giderken de bize: “Bizim oralara gidersen bizim evimizi bul, oraya yerleş. Çok güzel bir yerdir. Çok güzel günler geçirdik o evde, o kasabada. Eğer benim evime gidersen benim için o ceviz ağacının altında şöyle bir yat e mi komşu?” dedi. “Hanım Abla’nın bir daha Anadolu’ya gelip gelmediğini bilmiyorum ama onun yaptığı o güzelim ekmekler ta Mudanya’ya kadar geldi. Mudanya İskelesi önündeki zeytinliklerin altında azığımızı açıp da, Hacı Abla’nın yaptığı ekmekleri yerken hep o gözüme geldi.” Bursa’da yaşayan Rum, Ermeni ve Yahudilerin, Bursa kültür ve sanatına katkıları yadsınamaz. Örneğin, Bursalı ünlü hekim Aristidi Paşa, Rum asıllıydı. Paşa’nın Hıfsısıha (Sağlığı Koruma) adlı 4 ciltlik kitabı vardır. Bu kitaplar 1911 ve 1916 yıllarında iki cilt olarak basılmıştı. Yine Bursalı tarih yazarı, Hasan Sırrı Orikagası-zade de, Hukuk-u Hususiye-i Düvel, (Devletler Özel Hukuku) Hukuk-u Düvel-i Noktayı Nazarından Osmanlı-İtalyan Muharebesi ve Osmanlı Coğrafyası adlı kitaplarıyla tanınmıştı. Bursa’nın en önemli zenginliği olan ipeğin ülkemizdeki en büyük uzmanı da, kuşkusuz Kevork Torkomyan’dı. Ermeni asıllı olan Torkomyan, Bursa’da ipek böceği yetiştirilmesi ve ipek endüstrisi konusunda çalışmalar yapmıştı. 1870’li yıllarda yurtdışında bu alanda eğitim gören Torkomyan, ünlü veteriner Pastör’den de dersler almıştı. Türkiye’ye dönüşünde, 1888 yılında İpekçilik Enstitüsü’nü kurup öğrenci yetiştiren Torkomyan’ın bu alanda birçok kitabı da vardır. Bursalı Ermeni asıllı Ohannes Deroyentz ise birçok kitabı olan ve gazete çıkarmış olan bir yazardır. Birçok müzisyen ve after the population exchange agreement was signed and it was time to migrate to Turkey as follows: “Hacı Abla prepared our provisions herself. She baked breads in the oven. Because she had herself became an immigrant and knew. She kept telling my mother what could happen during the trip and what they should do. Hacı Abla kept telling how much she missed their house in Karacabey. She said, ‘I will lay down under the walnut tree in front of my home one day’ even. When leaving, she said to us: “Go and find our house and settle down there if you ever go to where we came from. It is a very beautiful place. We had great days in that house and in that town. If you ever go to my home, lay down under that walnut tree, will you my dear neighbor?” “I do not know if Hanım Abla ever came back to Anatolia or not, but those tasty breads came all the way to Mudanya. I kept on seeing Hacı Able in my mind’s eye as we were eating the bread under the olive trees in front of the Mudanya Pier.” The contributions of the Greeks, Armenians and Jews to the Bursa culture and art cannot be denied. For instance, the famous doctor from Bursa, Aristidi Pasha was of Greek origin. The Pasha has a 4 volume book entitled Hıfsısıha (Protection of Health). These books were published as two volumes in 1911 and 1916. Hasan Sırrı Orikagasızade, who is a history writer from Bursa was well known with his books entitled Hukuk-u Hususiye-i Düvel (Special State Law), and “Hukuk-u Düvel-i Noktayı Nazarından Osmanlı- İtalyan Muharebesi” along with “Ottoman Geography”. Undoubtedly, Kevork Torkomyan was a master of silk which was one of the most important products of Bursa. Torkomyan, who was of Armenian origin, had carried out works on silkworm rearing and silk industry in Bursa. Torkomyan who had received an education in this field during the 1870’s had also been the student of the famous veterinarian Pasteur. Upon returning to turkey, Torkomyan founded the Sericulture Institute in 1888 thus educating many different students in addition to publishing a book in this field as well. Whereas Ohannes Deroyentz of Armenian origin from Bursa is a writer with many books who has also published a newspaper. There were also many musicians and theater artists who came from the Greek and Armenian community in Bursa. There were three theater halls in Bursa during the 19th century and every year countless plays were staged in these theater halls. Theater artists were almost all Greek and Armenian. Especially Armenian. Harutyan Aleksanyan was one of the most important artists among these. The artists who started theater in 1878 worked in the famous theater troupe known as Fasulyacıyan and Minakyan. However, Bimen Şen was undoubtedly the most famous among the non-Muslim artists who grew up in Bursa. Şen, who was of Armenian origin and a famous singer and composer from Bursa, was born in Bursa in either 1871 or 1873. He was the son of an Armenian priest named Kazpar Dergazaryan. His father, mother and sister also played the saz. When he attracted attention with his beautiful voice at the Surp Astvadzadzin Church in Bursa, he started singing hymns at the age of 8. Many people crowded the church on days when Şen sang hymns. There were even some Muslim hafızs among the crowd. One day, Hacı Arif Bey listened to him and loved his voice. Afterwards, he went to Istanbul upon the suggestion of Hacı Arif Bey. There, he was trained by Hagopos Kıllıyan and Lemi Atlı. He made and sold many records. He worked as a singer at taverns for years and gave concerts. Atatürk listened to him. The huzzam composition known as, “Yüzüm şen” was among the most famous of his countless works. The surname of “Şen” was given to him for this song. It is rumored that Şen has around 600-800 compositions. The 221 note song of the composer was published in old letters by Iskender of Damascus. Majority of the non-Muslims in Bursa spoke Turkish. Indeed, even their cultural language was Turkish. The famous poet and musician Agop/Hagops Efendi