Dergi Bursa Aralık 2017 - Sayı 46

53 ve gümrük vergisini tahsil etme işi Yahudilerin elindedir. Mudanya Bursa’nın iskelesi ve Konstantinapolis’ten gelen yolcuların uğrak iskelesidir.” 20. yüzyılın başlarındaki Bursa’nın Şark Ticaret Yıllıkları (İndicateur Constantino- politain) Raphael Cisarvati ve bir arkadaşı tarafından Türkçe ve Fransızca olarak 1868 yılında yayınlanıyor. Yayın Türkçe’ye çevrilip Ermeni harfleriyle Tarif’i der El Saadet adıyla 1870 yılında tekrar yayınlanıyor. Bu yıllıklar, yabancı nüfusun yoğunluğunun Bursa’da azımsanmayacak derecede fazla olduğunu gösteriyor. 1831 yılında yapılan sayımda Bursa, Anadolu eyaletinin Hüdavendigar Sancağı’na bağlıyken, 1878 ve 1994 yıllarındaki nüfus artışı göçlerle gelen vatandaşlarla arttığı, 1870-1900 yılların arasında ise en az 1 milyon kişinin Anadolu’ya göç ettiği belirtiliyor. Gelen göçmenlerin yerleştirilmesi İstanbul’da kurulu Muhacirun komisyonu tarafından vilayetlerdeki temsilcileri kanalıyla yapılmış ve bundan sonra Bursa’ya olan göçler Balkan Harbi ve mübadele nedeniyle ortaya çıkmıştı. 1902 yılında Bursa Sancağı’nın nüfusu 282 bin 870 kişiyken nüfusun 60 bini Müslüman, 14 bin 350’si Rum, 13 bini Ermeni, 2 bin 500’ü Yahudi vatandaşlardan oluşuyordu. Bursa’da kazanıp Bursa’ya kazandıran tüccar ve sanayiciler arasında Ermeni, Yahudi, Rum nüfusu geniş yer alıyor. İpek ticareti yapanından tutun sigortacı, avukat, komisyoncu, mücevherat, sarraf, bakırcı, derici, ayakkabıcı, kuaför, perdeci, dişçiye kadar pek çok sektörde Ermenilerin, Yahudilerin ve Rumların izleri vardı. Hatta bu kente özgü Bursa havlusunu bile Ermeni İplikçiyan, Derhoronyan ve Morukyan’dan alanlar vardı. Kentteki eczacılar Apostolidis, Dalabiras, Mihalopulos da Bursa’nın ekonomisine katkı sağlıyordu. Rumlar kayıtlara göre Ahmet Bey, Attar Hüseyin, Bazar-ı Maki, Bucak, Bulgarlar, Demirkapı, Hacı Yakup Hoca, Yahşibey mahallelerinde otururken, Ermeniler bu tarihlerde Setbaşı ve Yeşil civarında, Hisar Bölgesi’nde yaşıyordu. 93 Harbi diye anılan 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı sonrasında imparatorluğun bozgun göçleri başlamış, Balkan Savaşı sonrasında devam etmiş Cumhuriyet Dönemi’nde Büyük Mübadele işlemiyle göçün son durağı olmuştu. 93 Savaşı sonrasında balkanlarda 1 milyon Türk göçe zorlanmıştı. Bursa’daki göç hareketlerinden bahsederken Ermeni Tehciri’ne önemli yer vermek gerekiyor. Orhan Bey’in devrinde, Bursa başkent olduktan sonra, Kütahya’daki Ermeniler Bursa’ya getirildi. Ermenilerin önemli bir bölümü 1915 yılından sonra bir daha bu topraklara gelmedi. Çoğu da toprağıyla birlikte en güzel anılarını bıraktı Bursa’da… Yüzyıl önce İznik’te yaşayan Demirci Ustası Nubar’ın oğlu Hariazad’ın hikayesini kaleme alan Güney Özkılınç’ın “Tekerlekli Karyola” öyküsünü paylaşmak istiyorum bu satırlarda… Tekerlekli Karyola… Yüzyıl sonra oda kapısının eskimiş sesiyle içeri girdim. Mustafaların evi. Köşedeki karyolaya oturdum. Tahta çeyiz sandığı, beyaz tüller giydirilmiş kestane ağacından pencereler, duvarda sarıya çalan efendi fotoğraflar… Henüz biten yağmur ıslak topraklar üzerinde dinlenirken, gülümsemeye başlayan güneş köyün kurulduğu tepeden göle doğru uzanan çiçek denizinin üzerinden genişçe bir vadiyi andıran koridor açmıştı. Köye 1588 from Mudanya as follows: “We reached the district of Mudanya on the morning of July 5th. There are Turks, Christians and Jews living in this city and the Jews control the customs tax collection. Mudanya as the pier of Bursa is the popular pier for passengers coming in from Constantinople.” The Orient Trade Yearbook of Bursa (İndicateur Constantino- politain) was published by Raphael Cisarvati and a friend of his in 1868 in Turkish and French. The book was translated into Turkish and was republished in 1870 as Tarif’i der El Saadet with Armenian letters. These yearbooks indicate that the foreign population in Bursa was quite high. Whereas Bursa was part of the Hüdavendigar Sanjak of the Anatolian state during the census of 1831, it is put forth that population increased in 1878 and 1894 with increasing migration and that at least 1 million people migrated to Anatolia during 1870-1900. The settlement of the incoming immigrants was carried out by the Immigration commission established in Istanbul via representatives in districts after which migrations to Bursa took place due to the Balkan War and population exchange. The population of the Bursa Sanjak was 282 thousand 870 people in 1902 with 60 thousand Muslims, 14 thousand 350 Greeks, 13 thousand Armenians, 2 thousand 500 Jews. Armenian, Jew and Greek population was high among the merchants and industrialists who worked in and provided value to Bursa. There were traces of Armenians, Jews and Greeks in many sectors from sericulture to insurance, law, commission, jewelry, money exchange, coppersmiths, leather, shoemaking, hairdressers, curtain making, dentistry. Indeed, there were even those who purchased the Bursa towel that is unique to the city from Armenian Ermeni İplikçiyan, Derhoronyan and Morukyan. The pharmacists in the city Apostolidis, Dalabiras, Mihalopulos also contributed to the economy of Bursa. According to records, the Greeks stayed at neighborhoods of Ahmet Bey, Attar Hüseyin, Bazar-ı Maki, Bucak, Bulgarlar, Demirkapı, Hacı Yakup Hoca, Yahşibey, whereas the Armenians lived around Setbaşı and Yeşil as well as the Hisar Region at this time. Following the Ottoman- Russian war during 1877-78 that was also known as the ’93 War, immigrations of the Empire started which continued after the Balkan War only to become the last stop of migration with the Great Population Exchange of the Republic Era. About 1 million Turks were forced to migration from the Balkans following the ‘93 war. Armenian Deportation should be given significant importance when talking about the migration movements in Bursa. After Bursa became the capital during the reign of Orhan Bey, the Armenians in Kütahya were brought to Bursa. A significant portion of the Armenians never set foot on this land after 1915. Majority left their best memories behind in Bursa along with their homeland… I want to share with you the story by Güney Özkılınç entitled “Bedstead with Wheels” depicting the story of the Blacksmith Nubar’s son Hariazad who has lived in Iznik a century ago… Bedstead with Wheels… I entered a century later the with the sound the old door of the room. House of Mustafa’s family. I sat on the bed at the corner. Wooden dowry chest, chestnut windows draped in white gauze, yellowed photos on the walls… As the rain that just stopped rested on the wet soil, the smiling sun had opened up a corridor resembling a wide valley from the hill where the village was all the way to the lake over a sea of flowers. Yellow, purple flowers on both sides of the earth road leading up to the village covered here and there with stones amidst greenest of green weeds… Red poppies among the flowers… A kind of flower explosion… The rain had ended, but the water that collected on the trees passed from branch to branch, leaf to leaf only to let itself go unknowingly. As the wind that caressed the skin mixed the