Geçmişten uçup gelen Bursa mirası: “Oynar”
Bursa kuşu
Geçmişten uçup gelen Bursa mirası: “Oynar”
Geçmişten uçup gelen Bursa mirası: “Oynar” Bursa Kuşu hakkında bilgiyi, Bursa Kuşu’nun tarihini bu sayfada bulabilirsiniz.
“Oynarın hası, kalplerden siler pası…” diyen Bursalılar için “Oynar”, ülke genelindeki ismiyle “Bursa Kuşu…” Geçmişten taşıdığı kimliğiyle Bursa’nın en görmüş geçirmiş kuşu, diğer bir ismiyle “Beyaz Kanat…” Bursalılar ve tüm güvercin severler için kelimenin her anlamıyla “600 seneyi aşmış tarihi bir iftihar meselesi…”
Bursa’da yaklaşık olarak 3 bin güvercin besleyicisi yaşıyor. Özellikle Bursa’nın köklü mahallelerinde bir mahalle geleneği şeklinde güvercin besleme alışkanlığı var. Kuşçu dükkânlarında ya da kuş pazarlarında bir araya gelen güvercin severler ya saatlerce güvercin ağırlıklı sohbetler yapıyorlar ya da güvercinleri uçurup hayranlıkla onları izliyorlar. Hatta ev ararken evlerin kaç oda kaç salon olduğu kadar terasının olup olmadığı da önem arz ediyor. Zaten onlara neden güvercin beslediklerini sorduğunuzda hep aynı cevabı alıyorsunuz; “Bu bir hastalık…” Onlarla biraz vakit geçirme şansı bulduğunuzda ise bu sevginin ne kadar derin olduğunu kolayca anlıyorsunuz. Yemlerine, ilaçlarına, bakımlarına, uçuş eğitimlerine ne denli özen gösterdiklerini öğrenince hayvan sevgisi ile yoğrulmuş bu insanlara hayran oluyorsunuz. Bursalı güvercin severlerin bir de gurur kaynağı var. Çünkü artık nadir olarak bulunabilen “Oynar” isimli güvercin, kökeni çok eskilere dayanan bir Bursa kuşu. Zaten Bursa dışına çıktığınızda bu güvercin “Oynar” ismiyle değil “Bursa Kuşu” ismiyle anılıyor. Trakya bölgesi ve Edirne civarında ise “Kesme” adı ile bilinen bu kuş dünyada ise “Bursa Roller”, “Bursa Tümmler” ya da “Rouleur de Bursa” isimleriyle biliniyor. Bu kuşun özelliklerini kaybetmemesi, neslinin tükenmemesi için Bursa Oynar Güvercini Yetiştirme ve Yaşatma Derneği ve Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni ve Genetik Anabilim Dalları çalışmalar yürütüyor. Bursa Kuşu’nu tescil ettirmişler fakat bunu yeterli görmüyorlar.
Bursa kuşunun siyah şalı üzerine yeşil rengi var tıpkı Bursa’nın simgesi Yeşil Türbe gibi parlıyor. Dünyanın en zengin ve parlak tüylü kuşlarından bir tanesi… Nadiren bulunuyor. Makaracı türündeki kuşlardan en bilineni olsa da sahipleri tarafından çok fazla uçurulmadığından artık makara yapanı da oldukça az. Hatta birçok güvercin besleyene göre “Bursa Kuşu” makara yapmıyor… Buna sebep olan başlıca neden ise bu kuşların kostümlerine (görünüşlerine) bakılıp alınıp satılması. Tüm kuş severler tarafından böyle bir tavır sergilenmese de bu özel kuşun başına gelen ve belli özelliklerini kaybetmesinin altında bu yatıyor. Oynar bundan 30-40 sene öncesine kadar yükseklerden aşağıya makara şeklinde taklalar atan bir kuşmuş. Ama artık böylesine bir özelliği taşımıyor.
Başlıca özelliği “hızlı” diğer bir ifade ile “atletik” bir kuş olması ve ayrıca gözle görülmeyecek kadar yükseklere çıkabiliyor. Bu kuşlar diğer güvercinlere nazaran çok daha uzun soluklu uçuşlar da yapabiliyor. Yetişkin bir Bursa Kuşu 7-8 saat gibi uzun bir süre havada kalabilecek özelliklere sahip. Ama yetiştiricilerinin tabiriyle “altın kadar değerli” olan bu kuşların bu özelliği de gerek kaybetme korkusu gerekse şahinlere kaptırma korkusu sebebiyle yitip gidiyor. Oynar sahipleri kuşların uçmalarına çok da taraftar değil… Bugünkü oynar kuşları ortalama 3-4 saat uçabiliyor. Makara türü kuşların haslarından olmasına rağmen makara yapmıyor. Ama bilinen en seri kuşlardan… Havada takip edebilmek oldukça güç! Hızlı uçmalarının sebebi de yine ırkından kaynaklanıyor. Kanatlarını yarım açarak uçan Bursa Kuşu başınızı döndürecek kadar hızlı uçabiliyor.
Hızlı alçalıp, çok seri bir şekilde yükselebilen Oynar, aynı zamanda güvercin besleyenlerin anlayacağı dilde, harika bir makasçı… Yapısı gereği çok sert olmasına karşın diğer güvercin türlerine göre oldukça ürkek bir özelliğe de sahip. Ayrıca yine güvercin besleyenlerin anlayacağı dilde, pırıltıya karşı çok duyarlı… Bursa Kuşu, ağırlıklı olarak Bursa merkezinde yetişse de İnegöl, Mustafakemalpaşa ilçelerinde ve şehir dışında Eskişehir, Afyon ve İstanbul’da yetiştiriliyor. Ama bu türe artık Bursa dışında rastlamak neredeyse imkânsız gibi.
Babadan oğula devreden bir gelenek olduğu için, 60-70 yıl öncesinden günümüze kadar nesilleri takip edilebilen bir Bursa geleneği olan bu kuşun belli özellikleri de bulunuyor. Siyah kanat akkuyruk, akkanat akkuyruk ve beyaz renkleri olan bu özellikli ırkın 12 tel kuyruk yapısı ve kuyruk üstünde yağ bezesi bulunuyor. Kuyruğunun alt ve üst kapakları siyah olan Oynar’da, yalnızca 12 tel kuyruk bulunuyor ve kuyruğun altındaki ince kapak beyaz renk. Dik duruşlu, neşeli ve hareketli bir yapıya sahip olması ise sahipleri ile arasında duygusal bağların oluşmasını sağlıyor. Bursa kuşu özellikle Bursalılar için hem aile geleneği, hem bir Bursa mirası, hem de nadir bulunması nedeniyle bir yaşam kaynağı… Bu kuşları besleyenler için maddiyatın dahi önemi bulunmuyor çünkü Bursalılara geçmişten gelen Oynar, bir miras ve onlar için önemli olan tek şey aynı kuşun kendilerinden başkasında bulunmaması… Hatır ve dostluk olmadıkça bu kuşlar çok zor el değiştiriyor. Zaten bu yüzden güvercin pazarlarında has Oynar’lara rastlamak güç…
Bursa Kuşu ırkının tarihi de oldukça eskilere ve Osmanlı toplumu dönemine dayanıyor. Osmanlı devletinin kuruluş dönemleri ve Bursa’nın başkent haline geldiği 1335 yıllarına kadar gidiyor. 1387 yılında vezir olduğu bilinen Kara Timurtaş Paşa tarafından Bursa’ya getirildiği biliniyor. 1389 yılında I. Kosova savaşına katılan paşanın bu seferler sırasında Bursa güvercinlerini gittiği yerlerden getirmiş olduğu tahmin ediliyor. Kısaca Bursa Kuşu 600 yılı aşkın süredir yetiştiriliyor. Geniş ve dışa çıkık bir göğsü, uzun ve kalın yapılı beyaz gagası ise bakınca ilk göze çarpanlar. İri iri gözlerinin suratına verdiği sevimlilik ise sizi gülümseten başlıca özelliği… Orantılı vücut yapısı ve kanat uzunluğu ile ideal bir güvercin olan Oynar aynı zamanda alın yapısının öne doğru çıkık olması ile de diğer tüm güvercinlerden farklı. Has Oynarların göz çevresindeki etli yapı beyaz ve belirginken ırk özelliklerini kaybetmeye başlamış olan Oynar’lar, sarı veya kırmızı etli göz çevresine sahip oluyor. Göz renginde ise beyaz veya mavimsi beyaz olmasına dikkat ediliyor. Bursa ırkının taşıdığı siyah renk tonuna ise hemen hemen başka hiç bir güvercin ırkında rastlanılmıyor. Hatta diğer güvercin ırklarındaki parlak siyah renk tarif edilirken “Bursa Kuşu gibi” ifadesi çokça kullanılıyor. Uzun lafın kısası nam-ı diğer Oynar’ın ırksal özellikleri diğer güvercinlerden çok çok farklı ve nitelikli. Yanardöner, parlak siyah rengi yine başka hiçbir güvercin ırkında rastlanılamayacak kadar kırmızı ayaklarla taşınıyor. Beyaz tırnakların standart olduğu ayaklarda bilekten aşağısının temiz yani kesinlikle tüysüz ve tozluksuz olması da gerekiyor.
Oynar’ları havadayken tarif etmek ise zor. Çünkü ortalama 10 güvercinden oluşan gruplar halinde uçurulsalar da birlikte uçtukları pek söylenemez. Birbirlerini takip ediyorlar ama biraz mesafe aralığı vererek dağınık uçuyorlar. Oldukça yükselip havada görünmez olana kadar durmuyorlar. Uçururken yanlarına refakatçi başka bir kuş vermek de gerekmiyor. Uçuş özelliklerini daha iyi sergileyebilmeleri açısından grup halinde uçuruluyorlar. Uçuşa geçeceği anda telaşlı bir tarz gösteren Oynar’ın, salındıkları alandan çok uzaklara gitme olasılığı ise yüksek. Diğer salmalara ve havada karşılaştıkları diğer gruplara aldırış etmeden gezerek uçmaları ise soyunun asilliğinden geliyor. Has olan Oynar’lar kanat döverek veya uçuş sırasında aniden başları tam kuyruk üstüne gelecek şekilde kanatları açık pozisyonda makara yapıyor. Yere inişlerinde ise çok zorlanıyorlar, birkaç kez teğet geçtikten sonra aniden iniş yapıyorlar. Havada sergiledikleri bir diğer görüntü ise ani yükseklik değişimleri sergilemesinden kaynaklanıyor. Çok hızlı bir şekilde iniş ya da yükseliş yapabiliyorlar. Yükseklerdeyken aniden kanat atarak 45 derecelik açıyla dalmaya benzer bir hareket göstererek hızla alçalıp sonra tekrar hızla yükselmeye başlıyorlar. Şahin veya atmaca saldırıları sırasında ise bu özelliklerini kullanarak onlardan ustalıkla uzaklaşabiliyorlar. Sahiplerine ya da kümeslerine çok çabuk alışan bu kuşlar, diğer kuşlara aldırış etmeden evlerinin yolunu ise kolayca buluyorlar. Sadece bir kere yaptırılan bir alıştırma eğitimi dahi sadık kalması için yeterli. Ayrıca bakımı kolay olması, dayanıklılığı ve mükemmel bir ebeveyn olması Bursa Kuşu’nu farklı kılan diğer özellikleri… Bursa Kuşu yetiştiricileri çok hassas ölçütlerle bu ırkı muhafaza ettikleri için bugün arı ve mükemmel ailelere rastlanabiliyor ve bu tüm Bursalılar için gurur verici bir tablo.
