Santral Garaj yolcusu kalmasın!

 Bursalıların, Bursa’ya gelenlerin, Bursa’dan gelip geçenlerin bazen ilk, bazen son, bazen ara durağı… Hüznün, sevincin, ayrılıkların ve kavuşmaların bir arada yaşandığı, şehrin en hareketli noktalarından biri Bursa Terminali… Onun Santral Garaj’dan başlayan hikayesi, kentin hatıralarla dolu hazinesi…

İlk kez Bursa’dan çıkacak olanlar, Bursa’ya ilk kez adım atanlar, birkaç günlüğüne şehirden ayrılanlar, iş ya da akraba ziyareti gibi herhangi bir sebeple bir süreliğine Bursa’ya uğrayanlar… Kimi mutlu, kimi heyecanlı, kimi üzgün, kimi buruk… Etrafınıza baktığınızda bazen neden burada olduğunuzu unutur dalıp gidersiniz karşılaştığınız yüzlere…

Belki gitmekten vazgeçer, izlemeye devam etmeyi tercih edersiniz çevrenizde olup bitenleri… Siz beklediğiniz otobüsün gireceği peronda sakin sakin saat doldururken hemen yanınızda yükselen seslere doğru dönersiniz. Bir grup gencin arkadaşlarını askere uğurlayışını izlersiniz birkaç dakika. Ya da hemen arkanızda, kızı veya oğlu o çok istediği şehirde, o çok istediği üniversiteyi kazanmış bir annenin saklamaya çalıştığı gözyaşları çeker dikkatinizi.

Hemen yanında duran babanın yüzündeki buruk ama gururlu gülümsemeyi fark edersiniz. Biraz ötede az sonra hareket edecek otobüslerine binerek başlatacakları tatilin heyecanını yaşayan bir çiftle göz göze gelirsiniz. Otobüsünüz gelene dek şahit olduğunuz birbirinden farklı hikâyelerle, ortak olduğunuz duygularla dolup taşarsınız. Burada karşılaştığınız insan manzaraları, sizi gitmeyi planladığınız yerden çok daha ötelere, çok daha derinlere götürmüştür bile… Hiç tanışmadığınız, daha önce hiç görmediğiniz insanların hayatlarının tam ortasında buluvermişsinizdir bir anda kendinizi… Sizin keşfettikleriniz yetmez de bir de Bursa Terminali başlar size içini dökmeye. Kendini, bugüne dek gelenleri, gidenleri, hikâyeleri anlatıverir bir çırpıda…

Siyah beyaz yılların renkli anıları…

Bu kentin bugünü ne kadar renkli ve geleceği nasıl parlaksa geçmişi de bir o kadar hareketli… Ağaçların çevrelediği yolların, asfaltla kaplı caddelere, at arabalarının çift katlı otobüslere dönüştüğü, iki günlük mesafelerin iki saate düştüğü, Bursalıların siyah-beyaz anılarıyla dolu Santral Garaj’dan, bol peronlu Bursa Terminali’ne uzanan bir yolculuk bu… Gelenlerle, gidenlerle, terk edenlerle, geri dönenlerle, eskiyen ama unutulmayanlarla dolu bir Bursa nostaljisi…

Bursa henüz Hüdavendigar’ken insanların at arabalarıyla, yağmur çamur demeden aştıkları yollar bugün birkaç saate hatta birkaç dakikada bitiveren mesafelere dönüştü. Zaman aktı, teknoloji gelişti; uzun yollar kısaldı, meşakkatli yolculuklar keyifli hale geldi. Cumhuriyet Dönemi’nde diğer sektörlerle birlikte taşımacılık sektörü gelişince, Türkiye modernleşmeye başladı. Elbette Bursa’da bu değişimden nasibini aldı ve bu sektörün öncüsü, örnek gösterilen bir noktası olma görevini üstlendi. Daha 19. Yüzyıla varmadan ortaya çıkan at arabaları İpek Yolu’nun gelişmesini sağladı önce…

“Milli Kasa”lar öncülüğünde…

Savaşlardan çıkan ve yepyeni bir döneme giren Cumhuriyet Dönemi Türkiye’si her alanda gelişmeye çalışıyor, zor koşullara rağmen modern bir ülke olmak için çabalıyordu. Bursa’da bu çabanın ulaşım sektöründe geleceği parlak bir parçasıydı. Önceleri uzun kasa tipli, çoğu “Milli Kasa” olarak da bilinen tahta karoserli, ancak 6 yolcuya yetecek otobüsler vardı.

Kasaları uzundu ama uzun mesafelere dayanacak kadar güçlü oldukları söylenemezdi. Yük kamyonlarından bozma, yurt dışından gelen şaselerle şoför mahalli ve oturma grupları elde edilen kendi halinde araçlardı bunlar. Bu halleriyle bile Bursa otomotiv sektörünün temellerini atmayı başarmışlardı. Ulaşım sektöründeki bu hareketlenme yeni bir mesleğin, yeni bir iş alanının doğmasına da sebep olmuştu. Artık araçlar ve taşıdıkları canlar, devletin açtığı kurslarla sertifikalarını alıp bu mesleği icra etmeye hak kazanan şoförlere emanetti.

“Zaman yolcusu kalmasın!”

Otomotiv sektörüyle birlikte genişleyen yollar, gelişen otobüsçülük ve yolcu taşımacılığı “garaj”ların da dönemini başlattı. Çoğunluklu olarak Ulu Cami ve Belediye civarında garajlar kuruldu. Ulu Cami’nin hemen önünde Çınaraltı Garajı, Ünlü Cadde’de Anadolu Garajı, Mavi Köşe’de Akın Garajı gibi birbirinden bağımsız garajlar açıldı. Tabi bir de otobüs firmaları… Bursa’nın belli semtlerindeki belli noktalardan hareket eden otobüs firmaları vardı. Ancak her biri yine belli noktalarla sınırlıydı. Örneğin Beyaz Otobüsler firması yalnızca Karacabey’e sefer yapıyordu. Koza Han önünden kalkan Özen Firması’nın ise Ankara, Mudanya, Tirilye’ye seferleri bulunuyordu. Birden çok garaj ve her biri farklı yönlere giden birden çok otobüs firması… Bu kendiliğinden doğan rekabet ortamı, araçların konforuna da yansıdı. Daha çok müşteri kazanmak ve öncelikli tercih olmak isteyen otobüs firmaları imkanları dahilinde en rahat, en büyük ve en güvenli otobüslerle çalışmaya başladılar. Ancak bu çeşitlilik ve dağınıklık ulaşım sektöründe bir kaosa da neden olmak üzereydi.

Hatıralar garajı…

1940’lı yıllarda yaşanan hızlı gelişim süreci 1950’li yıllara gelindiğinde çoğunluğu Ulu Cami civarında kurulan irili ufaklı birden fazla garaj yerine, kentin merkezi bir bölgesinde büyük bir garaj gereksinimi fark edildi. Bu gereksinim, Bursa’ya bugün Kent Meydanı olarak anılan “Santral Garaj”ı kazandırdı. 1957’de temeli atılan ve 1961’de açılışı yapılan “Santral Garaj” Bursa’nın farklı semtlerindeki garajları ve otobüs yazıhanelerini tek bir çatı altında topladı.

Santral Garaj, gelişen Türkiye’nin modern kenti Bursa için önemli bir adımdı ama aynı zamanda şehrin önemli bir parçası, içindekilerin anılarını, gözyaşlarını, sevinçlerini ve hüzünlerini biriktiren dert ortağıydı. Bursa yepyeni bir kimliğe bürünmüştü onun varlığıyla. Yolların başlangıç ve varış, yolcuların ayrılık ve buluşma noktası oldu.

İlk yazıhanelerin açılmasıyla başladı hareketlenmeye: Kamil Koç, Uludağ, Moda,  Şeref, Güzel İzmir, Ege,  Varan, İnegöl Seyahat, Yenişehir, Bilecik, Meriç-Otokar, Orhaneli, Orhangazi, Özen, Şirin ve Vardar… Her biri ayrı bir renk, ayrı bir hareket kattı Santral Garaj’a. O siyah-beyaz yılların en renkli hatıraları, bugün Bursa’nın ve Bursalıların hafızalarında saklı…

Ateşle şekillenen zaman

Birinci katında tamirhaneler, ikinci katında kamyon garajı, üçüncü katında kapalı otobüs garajı ve en üst katında minibüs-dolmuş garajları bulunan Santral Garaj, 70’li yılların sonlarına doğru kentin aldığı göçler sebebiyle yetersiz kalmaya başlamıştı. Yangınlarla büyüyen, her seferinde küllerinden yeniden doğan şehir Bursa’da Santral Garaj da bu acılardan payını aldı.

1978 yılının ağustos ayına dek süren varlığı bu tarihte, alt kattaki tütün deposundan çıkan yangınla sarsıldı. Çeşitli onarımlardan geçip bir süre daha kullanılmaya devam etse de 80’li yıllar boyunca yeni bir terminalin gerekliliği tartışma konusu oldu. Bu yıllarda Bursalı otobüs firmaları tek bir çatı altında birleşmeye karar verdiler. Bu kararın ardından Türkiye’de bir ilk gerçekleşti ve 1985’te Bursa Otobüsçüleri ve Yazıhanecileri Kooperatifi (BOY-KOOP) kuruldu.

Santral Garaj’dan Bursa Terminali’ne…

Artık yenilik zamanı gelmişti ve 1995 yılında yeni bir terminalin inşası için harekete geçildi. Bu terminal elbette bir öncekinden daha geniş, daha çağdaş ve daha çok ihtiyaca karşılık verebilecek özelliklere sahip olmalıydı. Büyükşehir Belediyesi’nin açtığı ihaleyi alan BOY-KOOP, yap-işlet-devret modeliyle yeni terminalin yapımına başladı.

15 Haziran 1997’de Bursalılarla buluşan Bursa Terminali’nin işletmesini, belediyenin açtığı ikinci ihaleden sonra 2009 yılının ikinci yarısından itibaren BURULAŞ devraldı. Santral Garaj artık yok belki ama anıları yeni terminalin dört bir yanına savrulmuş durumda. Birkaç yıl önce içeri girdiğinizde sizi karşılayan alanda sergilenen fotoğraflar gibi… Son birkaç yıldır terminalin bu alanı sanata hizmet ediyor. Farklı sanatçıların fotoğrafları, resimleri, rölyef çalışmaları terminalin ziyaretçileriyle buluşturuluyor.

Bugün Bursa Terminali yine eskisi gibi sevgiyle kucak açıyor insanlara. Sevenleri buluşturuyor, ayrılıklardan geriye kalan kırıkları topluyor, birilerinin ardından akan gözyaşlarını siliyor. Sevinçlere, heyecanlara, hüzünlere ortak oluyor. Santral Garaj yıllarını unutmadığı gibi unutturmuyor da…

Eski Bursalıların iyi bildiği o günleri kıymetli bir mücevher gibi en kuytu köşelerinde özenle tutuyor. Dünden kalanları yarın geleceklere saklıyor. Yolunuz bir daha buraya düştüğünde etrafınıza daha dikkatli bakın. Daha önce hiç bakmadığınız gibi… Kim bilir siz neler görecek, ne yaşamlara şahitlik edecek, ne hikayelere ortak olacaksınız?

Kaynaklar: Bursa Büyükşehir Belediyesi arşivi, Bursa Uluslararası ve Şehirlerarası Otobüs Terminali arşivi, Gafur Gafuroğulları, Şeref Ayerdem, Raif Kaplanoğlu