Ticareti başlatan paranormal sevgi
Var mı parayla derdi olmayan? Parayı verip düdüğü çalmak istemeyen? Para için kendini paralayanlar, parasızlıktan yanıp tutuşanlar, para için ruhunu şeytana satanlar… Geçmişten bugüne dek para, hep gündemimizde oldu ve öyle gözüküyor ki bu başarısı hiç bitmeyecek…
Eski köye yeni adet getirip parayı bulmadan önce insanoğlu, deniz kabuğundan kıymetli metallere kadar çeşitli malları değişim aracı olarak kullanıyordu. Herkesin bildiği üzere, ilk parayı “Lidyalılar” buldu. Onlarca kez elimize değdi paralar. Rüçhan Çamay’ın “para para para” şarkısındaki gibi “varlığı bir dert, yokluğu yara” yüzyıllardır… Tarihteki ilk madeni para basım yerinin Anadolu olması özellikle uygarlık gelişiminin göstergesi olarak oldukça önemliydi. Yaşadığımız toprakların değerini bir kez daha ortaya koydu bu durum. Anadolu bu üstünlüğünü sürekli devam ettirdi. Dünyanın ilk büyük darphanesi Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul Simkeşhane’de kuruldu.
“İşin paralı kısmı” tarihi kayıtlara göre ilk kez, M.Ö. 118 yılında Çinliler tarafından bulundu. Deri para kullandılar. İlk kâğıt para da yine onların icadıyla M.S. 806 yılında bulundu. Batıda kağıt paraların basılması ve kullanılması ise 17’nci yüzyılın sonlarına kadar uzuyor. İlk kâğıt paranın 1690’lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde Massechusetts Hükümeti, İngiltere’de ise “Goldsmiths”ler tarafından basıldığı ve dolaşıma çıkarıldığı, 1694 yılında İngiliz Merkez Bankası ve daha sonra diğer ülke merkez bankalarının kurulması ile de yaygınlaştığı biliniyor.
Paranın gelişimi ilk etapta hatıra paraları ile gerçekleşmiş tarihsel süreç içerisinde. Hatıra para basımı, madeni para basımından sonra başlamış, onun bir devamı olarak gelişimini sürdürmüş ve 18. yüzyılın sonunda nümismatik bilim dalının kurulmasıyla da bağımsız bir para alanı haline gelmiş. Tüm bu gelişmeler paranın giderek yaşamımızın orta yerine yerleşmesi ile sonuçlanmış. Tarihteki ilk bilinen hatıra paralardan birinin, eski Yunan’da Perslere karşı kazanılan zaferin anısına M.Ö. 479 yılında tedavül parası olan gümüş Atina Tetradrahmisi’nin arka yüzündeki desenin değiştirilmesi ve söz konusu paranın çapının büyütülmesi ile basılan Atina Dekadarhmisi olmuş… Roma ve Bizans İmparatorluğu döneminde önemli olaylar, çeşitli askeri zaferler, değişik antlaşmalar ve imparatorların ölümleri nedeniyle hatıra paralar basılmış. Osmanlı İmparatorluğu’nda ise özel bir hatıra para uygulamasından söz etmek oldukça zor… Ancak “seyahat paraları” basılmış.
Paraların koleksiyonlarını yapanların sayısı da hayli fazla… Özellikle ABD, Kanada ve İngiltere’de gelişmiş bu alanla uğraşanların sayısı her geçen gün giderek artıyor. İlk antik para koleksiyonları ise, Rönesans döneminde, Roma ve Yunan tarihindeki ünlü kişilerin portrelerini araştıran hümanistler tarafından yapılmış. Tabi ciddi anlamda para koleksiyonculuğu yapmak, derin bir kültürel altyapıyı, yoğun araştırma yapmayı, nümismatik biliminin ortaya çıkardığı gerçekleri yakından izlemeyi, arkeolojik alanda yürütülen çalışmalarla yakından ilgilenmeyi zorunlu kılıyor ve gerçekten çok değerli bir uğraş… Türkiye’de ise güncel hatıra para koleksiyonculuğu, Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü önderliğinde sürdürülüyor çünkü uğraşanların sayısı oldukça az.
Türkiye Cumhuriyeti’nin para ile olan ilişkisi ise Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonraki sürece denk geliyor. İlk madeni para 1924 yılında basılmış. Tedavüle çıkarılan ilk madeni paralar ise; 100 Para, 2 ½ Kuruş, 5 Kuruş, 10 Kuruş olmak üzere dört paradan oluşuyormuş. 1000 Lira ile tanışmamız ise 1990 yılında olmuş. 10.000 liranın gelmesi ise gecikmemiş; 1994… 100.000 lira ise 1999 yılında hayatımıza girmiş…
Para en temel anlamda; karşılığında mal ve hizmet almaya ve vermeye; bunların ekonomik değerlerini takas etmeye yarayan üzerinde rakamsal değerler taşıyan kâğıt ya da metal anlamına geliyor. Malların birbiriyle değiştirilebilmesi için icat ettiğimiz para aslında başımıza bir sürü yeni dert açmış süreç içinde. Savaşlar, ölümler, kalp kırıkları… Ne onunla olmuş, ne de onsuz…
“Para”psikolojik “para”graf
O kadar çok hayatımızın içerisinde ki para… Her cümlemiz onunla bitiyor bile denebilir. Onu daha iyi anlayabilmenin yolu dilimize geçmiş kullanımlarına göz atmak aslında. Birçok sözümüz, deyimimiz ve atasözümüzün içerisinde geçiyor para kelimesi…
Yatırım yapacağımız zaman “para”nın akması gerekti. Darphanelerde, basımevlerinde; metalleri veya kâğıtları “para” haline getirdik. Kumarda ortaya “para” koyduk. Kâh kazandık kâh kazandırdık. “Para” bastık… Büyük “para”ları ufak “para”larla değiştirirken “para” bozduk. Bankadaki “paramızı” çektik. “Para” harcamak zorunda kaldığımızda “para çıkarmak” zorundaydık. Kimi zaman “para”mız çıkışmadı. Eşimize dostumuza posta veya banka ile “para” gönderirken, “para”dan çıktık… Bazı şeylere çok “para” harcarken çok fazla “para” döktük. Bazı işlerden şüphe duyduk, el altından “para” döndüğünü düşündük. Eşyalarımız için “para” eder dediğimiz de oldu, “para” etmez dediğimiz de…
Eve “para” getiren varsa kazanç sağladık ve hayatımızı devam ettirebildik. Beş “para”sız kalmadık… Sıra beklemeyenlere “herkes sırasını beklemek zorunda” diyebilmek için “para” ile değil, sıra ile dedik. Çok “para” kazananlara “parayı kırdı” dedik… Bakkalda bile “para”nın üstünü bekledik. “Para”nın yüzü sıcak geldi birçoğumuza. Kimi zaman da “para parayı çekti…”
Anında ödenmesi gereken işlerde “para peşin, kırmızı meşin” deyimiyle konuyu özetleyiverdik. “Para” saçanlar da oldu, “para” sayanlar da… Kimisi de birilerinin “para”sını sızdırdı. Diğer bir deyişler “para”sını çekti… Ticari bir işte yatırdığı anaparayı kurtaranlar; parasının çıkardığından bahsetti. Tabi “para”sını sokağa atanlar da oldu. Ya da birisinin “para”sını yiyenler… “Para”sıyla rezil olduğumuzdan şikâyet ettik hepimiz. “Para” koparanlara kaşlarımızı çattık. “Para” biriktirmeye çalışırken, bir şeyleri “para”ya çevirmemiz gerekti. Gerekli olduğunda ise “para”ya kıymak zorunda kaldık…
Çok “para” kazananlar paraya “para” demediler. “Para” yapmak için “para” kazanıp biriktirenler oldu. “Para”ya sıkıştığımızda zor anlar yaşadık. “Para”sız kaldık, “para” sıkıntısı çektik… “Para”mız oldu mu hemen bankaya “para” yatırdık ya da kazanç elde etmek üzere bir işe “para” koyduk. “Para” yedirip rüşvet verenler de oldu tabi. Çok “para” yediği için tasarruf edemeyenler de çıktı. Kısaca “para”larını denize attılar. “Para”yı verenin düdüğü çaldığı da oldu, böylelerinin “para”sının geçemediği de…
“Para” babaları sardı dört yanımızı. “Para” bastılar adeta. “Para” canlısı bir haldeydiler. Onlara kısaca “Paragöz” deniyor zaten. “Para” cezalarına hatta hapis cezalarına rağmen kuralları çiğniyorlar. “Para” çantaları her daim dolu geziyorlar. “Para” değişimi hep onların kontrolünde geçiyor. Evet onlar için “para” pul çok önemli… “Anaparaları” çok azalmıyor. Artı “para” kazanıyorlar. Beş “para”sızlar gibi “para”ları bloke olmuyor. Hatta insanları bozuk “para” gibi harcıyorlar. Demir paralarla çok da ilgilenmiyorlar… Hazır “para”ları da her zaman var. Kâğıt “para”lar onları seviyor adeta. Bazen de kara “para” dönüyor üstlerinde… Kırk “para”sı olmayanlar ancak madeni “para”larla uğraşırken onlar nakit “para”ları ile vakit harcadılar. On “para” etmez olanlara herkes kızdı zaten. Sıcak “para” hep onların kasalarında yer tuttu. Taze “para” akışı, temiz “para”, kirli “para”, başlık “parası”, boyunduruk “parası”, ekmek “parası”, hava “parası”, kefen “parası”, yakıt “parası” derken cebimizde sadece kaldı yol “parası…”
Hazırlayan: Sezai Evans
The paranormal love that started commerce
Is there anyone who has no issues with money? Or those who do not want to pay the money and call the tune? Those who tear themselves to pieces for money or sell their soul to the devil for money… Money has always been in our agenda since ancient times and it seems that its success will never end…
Before the invention of money, people used certain goods ranging from sea shells to precious metals as means of exchange. As we all know, it was the Lydians who invented money. We touched money dozens of times. As stated in the song “money money money” by Rüçhan Çamay, its existence and non-existence has been a nuisance for centuries… It was a very important sign as an indication of development that the first coin in history was printed in Anatolia. This once again emphasized the importance of the lands we live on. Anatolia sustained this importance continually. The first mint in the world was established at Simkeşhane in Istanbul during the reign of Fatih Sultan Mehmet.
The monetary part of the job was first devised according to historical records by the Chinese in 118 B.C.. They used leather money. The first paper money was also invented by them in 806 A.D. The printing and use of paper money in the West dates back to the end of the 17th century. It is known that the first paper money was printed and circulated during the 1690’s in the United States of America by the Massachusetts State and in England by the “Goldsmiths” which started to spread even further after central banks of other countries were started to be established.
Money evolved during the first stages with commemorative coins. Commemorative coin printing started after coin printing and continued to evolve as its continuation after which it transformed into a whole new field of money at the end of the 18th century with the establishment of the science of numismatics. All these developments resulted in making money a central part of our lives. One of the first commemorative coins in history was the Athens Decadrachm which was printed by changing the pattern on the reverse side of the Athens Tetradrachm which was in circulation in 479 B.C., enlarging the diameter of the coin following the victory of the Greeks against the Persians… Commemorative coins have been printed during the reign of the Roman and Byzantine Empires following various military victories, agreements and emperor deaths. It is difficult to talk about commemorative coins in the Ottoman Empire… However, “travel coins” have been printed.
The number of people who collect coins is quite high… The numbers keep on increasing especially in USA, Canada and England. The first ancient coin collections were made by humanists who were studying the portraits of famous people in ancient Roman and Greek history during the Renaissance. Serious coin collection requires a deep cultural infrastructure, extensive research and close monitoring of the facts put forth by the science of numismatics as well as being interested in the field of archaeology and it is indeed a very valuable interest… Commemorative coin collection in Turkey is ongoing in Turkey led by the General Directorate of Mint and Printing Office because there are very few people who are interested in this.
The Republic of Turkey established its first monetary relationship during the period after the War of Independence victory. The first coin was printed in 1924. There were four coins that were in circulation; 100 Kuruş, 2 ½ Kuruş, 5 Kuruş, 10 Kuruş. The 1000 Lira banknote was printed in 1990. Followed soon after by 10.000 Liras; 1994… 100.000 Liras entered our lives in 1999…
In the most fundamental sense, money is used for paper or metal with a monetary value that is used to purchase or sell goods and services in exchange of their economic value. Money was invented for the exchange of goods, however it has generated a whole set of issues. Wars, deaths, heart breaks… We have never been able to do with or without it…
“Para”psychological “para”graph
Money lies at the center of our lives… We may even say that all our sentences end with it. We can actually understand it better by considering the uses of the word in our language. The word money is used in many proverbs, idioms and statements…
“Money” had to flow in for investment. We transformed metals or paper into “money” at mints and printing houses. We ante up money when “gambling”. We printed “money”… We “changed” money as we exchanged large sums of “money” with smaller “money”. We withdrew our “money” in the bank. We had to “issue money” when we had to spend “money”. Sometimes we were out of “money”. We sent “money” to our relatives or friends… We spent a lot of “money”. We were suspicious that “money” was circulated in a clandestine manner. We thought that some of our belongings could be worth some “money”, while others did not…
We could earn a living if one was able to bring home “money”. So that we were never “penniless”… We said that one should wait for one’s turn and not try to buy one’s way in with “money”. We said those who earn a lot are shoveling in “money”… We even waited for the “money back” at the grocery store. The face of “money” was always warm for most of us. And sometimes “money made money”.
We summarized the issue with “no money, no laundry” for things that required immediate payment. There were those who scattered “money” and those who counted “money”… Some leaked out other people’s “money”. In other words they pulled their “money” in… Those who were able to save their capital in a commercial business talked about the job paying for itself. Of course there were those who poured “money” down the hole. Or those who played ducks and drakes with “money”. We all complained about tomfooling ourselves with our own “money”. We got angry at those who squeezed out some “money”. We had to turn something into “cash” when trying to save “money”. Sometimes we had to shell out “money” when necessary…
Those who earned a lot of “money” spent “money like water”. There were others who earned “money” and saved it to make “money”. We had trouble when we were short of “money”. There were times when we had no “money” and underwent times of “monetary” issues… We deposited our “money” in the bank or invested “money” to earn more. There were some who paid “money” as bribes. And those who could save nothing because they spent a lot of “money”. In short, they squandered their “money” away. There were times when those who paid the piper called the tune and times when their “money” was useless…
“Moneybags” were all around us. They seemed to be printing “money”. They were “money” grabbers. They continue to disobey the rules despite the “monetary” fees. Their “money” bags are always full. They are the ones who control “money” exchange. Yes, “money” is very important for them… Their “capital” never decreases. They earn more “money”. Their “money” is not blocked as is the case for the “moneyless”. Indeed, they spend people like “money”. They are not interested in coins a whole lot. They already have a lot of “money” at all times. It seems as if paper “money” is fond of them. Sometimes they are surrounded by dirty “money”… They spent time with their “money” when others with “money” were dealing with their coins. Everyone got angry at the “worthless”. Hot “money” was always very important for them. Clean “money” flow, dirty “money”, dowry “money”, headlock “money”, living “money”, key “money”, shroud “money”, fuel “money” and after all we are left only with toll “money”…
Prepared by: Sezai Evans
