Page 49 - Dergi Bursa Aralık 2012

47
Kara-mizah ile ironik bir üslup
kullanılarak oluşturulmuş Saatleri
Ayarlama Enstitüsü doğu-batı
arasındaki gidiş gelişleri ve tereddütleri
mükemmel bir dille anlatıyor. Anlatım,
Ahmet Hamdi Tanpınar’ın kendine
has simgeci anlatımıyla birleşip,
zaman zaman gelişen olaylarla birlikte
başkalaşıyor. İnsanların popülerliğe
ve paraya verdiği önemin, insanların
nasıl bir anda yüz değiştirebileceğinin
altı çiziliyor. Diğer bir ifade ile Saatleri
Ayarlama Enstitüsü, aynı zaman
diliminde yaşayan farklı kesimlerin
prototiplerini incelemiyor; aynı
insanların farklı dönemlerini, değişim
süreçlerini inceliyor.
İlk olarak 1954’te tefrikalar halinde
yayımlanan daha sonra 1962'de kitap
haline getirilen Saatleri Ayarlama
Enstitüsü, Türk Klasikleri dendiğinde
akla ilk gelen eserlerden birisi...
Başkarakter Hayri İrdal'ın anıları
şeklinde kaleme alınmış. Enteresan
hurafeler ve batıl inançlarla dolu
çocukluğunu fakirlik ve sıkıntılarla
geçiren İrdal, bu süre zarfında saatçi
çıraklığı yapıyor. Askere gidip geldikten
sonra hayatının bu mistik evresinden
bir nebze kurtulmuş olsa da yokluk
yakasını hiçbir zaman bırakmıyor. Bu
esnada bir aile dostları vesilesiyle başı
belaya giriyor ve bir süre Adli Tabip
Dr. Ramiz'in psikanaliz tedavisine
maruz kalıyor. Tedavisinin bittiği ve
karısını kaybettiği için ikinci evliliğini
yaptığı sıralarda ise doktor vasıtasıyla
bir diğer kahramanımız Halit Ayarcı ile
tanışıyor. Gerçek hayatta günümüzde
de sık sık karşılaştığımız insanlardan
olan biraz hayalperest biraz üçkağıtçı
Ayarcı, Hayri İrdal'ın saat bilgisinden
esinlenerek meşhur Saatleri Ayarlama
Enstitüsü'ne can veriyor. Teorik olarak
amacı ülkedeki tüm saatleri aynı
ayara getirerek, saatler arasındaki
farktan doğan kaybı engellemek
olan bu kuruluş, pek çok kişiye çıkar
sağlamaktan başka bir amaç gütmüyor
elbette. Enstitü sayesinde lüks ve
konfora kavuşan İrdal ise gerçek ve
yalan arasında sürekli bocalıyor...
Şiirlerinde sembolist bir yaklaşımı olan
Ahmet Hamdi Tanpınar, bu eserini
de şiirlerinden ayrı tutmamış ve alt
iletiler, göndermeler ve metaforlarla
bezemiş. Sembolizm ile ülkenin girdiği
yenilenme süreci vasıtasıyla bireyin,
dolayısıyla bir bütün toplumun, doğu ile
batı kültürü arasında ikilemde kalmasını
hiciv yöntemiyle eleştirmiş. Toplum
ve insanın medenileşme çabasından
ziyade geçmiş ve gelecek arasında
ikilemde kalması veya Tanpınar'ın
esasında hayatın gerçeğini, varoluşu
araştırdığı gibi düşünceler de alt
anlamlardan bazıları. Saatleri Ayarlama
Enstitüsü için sembolizmin ışığında
farklı anlamlara bürünebilen bir roman
demek de mümkün.
Hangi
zamana
ayarladık
saatleri
Hiciv, mizah, gözlem, kurgu ve öngörünün ne demek olduğunu ele güne gösteren Saatleri Ayarlama
Enstitüsü; yazıldığı tarihin üzerinden yarım asır geçmesine rağmen hala geçerliliğini koruyor. Bu
anlamda “zamansız bir zaman kitabı” niteliği taşıyor.
Saatleri Ayarlama Enstitüsü -
Ahmet Hamdi Tanpınar