49
Hayatımızda iz bırakan olayların başında travmalar gelir. Travmanın
anlamı, bireyin beklemediği bir anda, baş etmekte zorlanacağı ya
da baş edemeyeceği bir durumla karşı karşıya kalmasıdır. Doğal
afetlerden, cinsel tacize, trafik kazasından kanlı bir kavgaya şahit
olmaya, eve hırsız girmesinden fiziksel şiddete maruz kalmaya
kadar birçok olay bu durum içinde anılabilir. Yetişkinler kadar, hatta
onlardan daha fazla bu durumdan etkilenen tabi ki çocuklardır.
Travma izlerine yaklaşımlar
Erken yaşta bir travmaya maruz kalmak
çocuğun psikolojik, sosyal, fiziksel
ve akademik gelişimini etkileyebilir.
Bu aşamada çocuğun varolan
sosyal desteği, kendi ruhsal yapısı
ve alabileceği profesyonel destek
önemlidir. Çocukların travmada ilk
destekleri çevrelerindeki ebeveynleridir.
Burada anne-babanın tepkisi, olaya
yaklaşımları, çözüm arayışı, bu arayış
içinde çocuğa verilen yere dikkat
edilmelidir. Tabi ki bir yetişkin için de
baş etmesi zor olan travma, yanında
bir çocuk varken daha zorlaşmaktadır.
Aslında anne-babadan ilk beklenen şey
dürüst olmalarıdır. Eve geldiklerinde
kapıyı açık, evin içini dağınık gören bir
ailede annenin, babanın birden çığlık
atması, bayılması ya da aşırı sakin bir
şekilde bir şey yokmuş gibi davranması
iki uçta görebileceğimiz tepkilerdir.
En uygunu “sanırım biri eve girmiş,
hemen polise haber verelim, sen de
bizi anneannende, babaannende
bekleyebilirsin” gibi bir cümledir. O
an bunu yapmak zor olsa da, çocuğu
sonrasında aydınlatmak gerekebilir.
“Evet ben biraz fazla korktum, ama
şimdi her şey yolunda” gibi bir cümle
de o anki uç tepkiyi çocuğun zihninde
düzenlemesine yardımcı olur.
“Çocuktur, geçer, alışır” cümlesi
çocuk için baş etmekte en zorlanacağı
cümledir. Her ne kadar olayları tam
anlayamasa da çocuk neler hissettiğini
fark edebilir. Depremin neden
olduğunu bilemeyebilir, anne-babası
kadar iyi açıklayamayabilir ama en az
onlar kadar korkabilir. Burada üzerinde
ilk çalışılması gereken duygulardır.
Anne-baba olarak “evet ben de çok
korktum ama şimdi daha iyiyim,
üzülmekte haklısın, hepimiz üzüldük”
gibi cümleler çocuğa anlaşıldığını
hissettirir. Bir diğer alanda travmadan
sonra çocuğun kendisine ve çevreye
dönük oluşturduğu düşüncelerdir.
Örneğin bir taciz durumunda “ben
suçluyum o yüzden böyle oldu”,
deprem durumunda “ben yaramazlık
yaptım, benim yüzümden oldu”, anne-
baba kavgasında “ödevimi yapmadım,
benim yüzümden” gibi cümleleri
sık sık duymaktayız. Bu nedenle bu
düşüncelere ulaşmak bizim için çok
önemli.
Duygu ve düşüncelerin ardından tabi ki
çocuğun davranışsal tepkileri gözlenir,
yalnız kalma isteği ya da hiç yalnız
kalamama, yoğun ağlama, iştah kaybı,
aşırı uyuma-uyumama, öfkeli hareketler,
dikkatinin bozulması, anne-babaya
aşırı bağlanma vb. Hemen her çocuğun
tepkisi farklıdır ve iyi gözlenmelidir.
Travma öncesinde çocuğun baş etme
becerileri bu dönemde önem kazanır.
Travmadan önce kendini iyi ifade
edebilen, sorunlarına çözüm arayan,
çevresinden yardım talep edebilen
bir çocuk travmada bu becerilerini
kullanabilir. Ya da bu taleplerini
kullanmadığında travmadan yoğun
etkilendiği anlaşılabilir. Becerileri daha
yoksun, içe kapanık çocuklar ise daha
fazla zorlanabilir, çevreye duygu ve
düşüncelerini anlatamayabilirler. Bu
nedenle her bir davranışsal tepkide
travma durumu taranmalıdır.
Travma ile çocuk açısından baş
etmede ilk yapılması gerekenler,
ebeveyn desteği, okul ve rehber
öğretmenin bilgilendirilmesi,
destekleyici bir akran grubu ve alınacak
profesyonel psikolojik-psikiyatrik
destektir. Psikiyatrik tarama ile
yapılacak psikolojik tarama sonrasında
uygun medikal ve terapötik destek
başlanabilir. Psikolojik destekte öne
çıkan çalışmalar arasında oyun terapisi
ve sanat terapisi gelmektedir. Bu
çalışmalar sayesinde çocuk travmayı
anlayabilir, o anı çözümleyebilir ve
ruhsal yapısını düzenleyebilir. Sanat ya
da oyun terapisi sayesinde çocuklar
duygularını fark edebilir, uygun yolla
ifade edebilir ve baş etme becerilerini
semboller kullanarak arttırabilirler.
Oyun ve sanatla yaralar sarılmış,
ruhumuz dinlenmiş olur.
Travmasız bir hayat dileğiyle…
Psk. Ayşegül Alkış
