Page 63 - Dergi Bursa Şubat 2013

61
Madde 16: Şirkette görev yapacak
memur ve müstahdemler hükümet
tarafından tayin edilecek, fes giyilip,
Devlet-i Aliye’den seçilecek ve şirket
dairesinde görev alacak kişiler Osmanlı
katip mektebin mezunlar tercih
edilecektir. Vazifelerinden ötürü halkın
içinde görev alacak olan memurlar iyi
Türkçe konuşması gereklidir.
Madde 19: Zorunlu sebeplerden
oluşan bir engelin zuhuru olmaksızın
imtiyaz sahibi belirlenen süre
zarfında çalışmaya başlamadığı
veya başlayıp da tamamlamadığı
veya bu işi mukavelenameye uygun
yapmaz ise imtiyaz hakları elinden
alınacaktır. Bu durumda şartnamenin
özel maddelerinde gösterildiği yönü
ile işletme işlerinin zamanlı temini
için gerekli tedbirlerin uygulanacağı,
imalat ve aletler bakımından ihaleye
konulacak, teminat ücreti iade
edilmeyecek ve devlet tarafından el
konulacaktır.
Madde 21: İmtiyaz sahibinin 1.
maddede tayin edilen hatlar dahilinde
ilave vagon/araba talebi olur ise bu
taleplerde uygun şartlarda imtiyaz
sahibinin hakkı korunacaktır.
Eklenen Not: İş bu mukavelename
mucibince şirket teşkili için belirlenen
2 sene müddetin dışında tarih itibariyle
2 sene daha uzatılması ve elektriğin
sanayide de kullanılması hususlarına
sure-i devlet ve mülkiye daireleri
tarafından Bakanlar Kurulu kararı ile
arz, 25 Mayıs 1908 tarihinde Padişah
fermanı ile Ticaret ve Nafia nezaretine
tebliğ edilmiştir.
Sözleşmeye ilave
8 Şubat 1906 yılında mukavelede yer
alan bazı maddelerde Hüdavendigar
Vilayeti Valiliği’nden ve halktan gelen
talep üzerine değişiklikler yapılmıştır.
Burada en önemli madde imtiyaz
kapsamı yalnızca elektrikli tramvay
hatları yapılması iken düzeltme ile
elektrik üretilerek şehre verilmesiyle
ilgili madde de eklenmiştir. 21 Temmuz
1906 yılında, elektriğin üretileceği
fabrika binasının vergi ve harçlardan
muaf tutulması hususuyla ilgili olarak
Sadrazam Ferid tarafından hazırlanan
‘emir dağıtımlı’ belge; Nafia İdaresi’ne,
Hukuk Müşavirliği’ne, Demiryolu ve
Limanlar İdaresi’ne gönderilmiş ancak
buralardan gelen cevaplarda imtiyazın
devriyle ilgili tereddütler olduğu
yönünde görüşler ortaya konulmuştur.
Şartnameye göre 2 yıl içerisinde
şirket kurulup binanın yapılmasına
başlanması şart koşulmuştur. Ancak
bu 2 yıl geçtikten sonra halen şart
yerine getirilmediğinden sözleşmede
bu madenin 2 yıl daha uzatılmasıyla
birlikte üretilen elektriğin sanayide
de kullanılması için ek bir fıkra
eklenmesi, 27 Mayıs 1908 tarihli bir
yazıyla Sadrazam Ferid tarafından
emrolunmuştur.
Hüdavendigar Valiliği’nce yazılan 3
Eylül 1908 tarihli bir yazıyla imtiyazı
alan şahsın sözleşmeye istinaden
gerekli çalışmaları yapmamasından
dolayı imtiyazın yeniden Bursa
Belediyesi’ne devredilmesi Payitaht’tan
talep edilmiştir. Belediye ve vilayet
meclisinde bu yönde alınan kararlar
vurgulanmıştır. Bunun üzerine 20
Eylül 1909 tarihinde Nezare-i Umur-ü
Ticaret ve Nafia Dairesi’nden (Ticaret
ve Bayındırlık Bakanlığı) Hüdavendigar
Vilayet makamına gönderilen bir yazı
ile tereddütlerin dikkate alındığı ve
Aşkudereli (İşkodralı) Süleyman Efendi
oğlu Muhammed Ali Ağa’nın elinde
bulundurduğu imtiyaz hakkını kendi
rızasıyla Bursa Belediyesi’ne devretmek
istediğini kendilerine beyan ettiği
bildirilmiştir.
Bu şekilde yeniden Bursa Belediyesi
uhdesine geçen imtiyaz hakkı ihaleye
çıkarılmıştır. Sözleşmeler Fransızca’ya
çevrilerek uluslararası şirketlerin
de katılmaları öngörülmüştür.
İhaleye girmek için dosya alan talep
sahiplerinin nerdeyse tamamı Avrupa
ülkelerinden olmuştur. Şartnamelerin
Fransızca basılıp gelmesi gecikince
Rus baden sendikası vekili Vartanyan
ve Belçika sendikası vekili Serakyan
Efendinin talebi üzerine ihale süresi
uzatılmış, ancak diğer şirketler bunun
üzerine itirazda bulunmuşlardır. En
ilginç itiraz dilekçesi; İsviçre’nin Paun
Şehrindeki Braun Paveri şirketinden
gönderilmiştir. Dilekçede resmi
dilin Türkçe olduğu ve şartnamenin
Fransızca’ya çevrilmemesi gerektiği
vurgulandıktan sonra, sürenin
uzatılmaması, gelen zarfların açılması
gerektiği savunulmuştur. 7 şirketin
ihaleye girmek için dosya aldığı ihale,
kapalı zarf usulüyle 30 Ocak 1910
tarihinde yapılmıştır. İhaleye dosya
veren İzmirli Yovaniç Efendi’nin verdiği
teklif uygun görülmüş ancak diğer
şirketler buna itiraz etmişler, Arsenid
Kasid adlı kişinin özellikle ihalenin
yapılış usulüne ve bazı kişilerin
kayırıldığına, belediye menfaatlerinin
gözetilmediğine ilişkin itiraz dilekçesi
dikkat çekicidir.
Bununla birlikte Ticaret ve Nafia
Nezareti Celilesi’ne (Ticaret ve
Bayındırlık Bakanlığı) merkezi
İsviçre’nin Baden şehrinde bulunan
Browve Kumpanyası adlı şirket 1
Mart 1910 tarihinde yazdığı itiraz
yazısında; yapılan tekliflerde gerek
belediye ve gerekse halkın menfaatleri
gözetilmediği vurgulanmış, taahhüt
edilen 500 beygirlik elektrik fabrikasının
tramvay ve şehrin aydınlatılmasına
yetmeyeceği, bunun en azından 2000
beygir gücünde olması gerektiği,
ancak bu şekilde yapılan yatırımın hem
belediye adına hem de şirket adına
daha karlı olacağı belirtilmiştir. Buradan
elde edilecek enerji ile tramvaya
binecek yolculardan daha az para
alınabileceği, artan kısmın sanayi tarım
ve madencilikte kullanılabileceği ifade
edilmiş, hatta örnek bir çiftlik kurmayı
ve sanayi mektebinde deneme amaçlı
kullanımı taahhüt etmiştir. Bu surette
masraflar hariç belediyenin an az % 40
kar elde edebileceği vurgulanmıştır.
Bu dilekçeye istinaden Nafia Nezareti
ihalede yolsuzluk yapıldığı iddiasıyla
inceleme başlatmış, bütün bu
gelişmelerden sonra Bursa Elektrik
Şirketi murahhas azası Mösyö Gustav
Lade’ye devir olunarak 3 Mart 1912