60
bilgi hapı
information pill
Külhanbeyi ve
mangal gibi yüreği
Külhanbeyi (Roughneck)
and his brave heart
Söze “külhan”ın ne demek
olduğundan bahsederek
başlayalım: “hamamları
ısıtan, hamamın altında
bulunan kapalı ve geniş
ocak, cehennemlik...”
Külhan’ın elbette ki bir de
“bey”i var. Günümüzde
anlam değişikliğine uğrayıp
yeni anlamlar kazanmış olsa
da külhanbeylerinin gerçek
anlamı; “hamam ocaklarının
sürekli yanmasını sağlamak
için ocağa kömür atan kişi...”
Kendilerine özgü giyiniş (fes,
tespih, topuğuna basılmış
yumurta topuk ayakkabı, omza
asılmış ceket gibi) ve konuşma
biçimleri olan(naralar), argo
kullanan, başıboş, haylaz
delikanlılar anlamına gelen
külhanbeyleri tıpkı Haldun
Taner’in unutulmaz eseri
Keşanlı Ali Destanı’ndaki
kabadayı gibi bir ifade
sunuyor zihnimizde. Serseri,
hayta, külhani ya da başka
bir anlatımla apaş... İşleri
ağır kütükleri taşımak ve
kül dökmek gibi bedensel
etkinlikler içerdiği için nam-ı
diğer külhanbeyleri güçlü
kuvvetli gençler arasından
seçilirmiş. Bu güçlü kuvvetli
adamların mesai saatleri
dışında genelde serserilik
etmesi veya dalyan gibi
delikanlı olmaları da doğal
bir sonuç olmuş... Böylelikle
külhanbeyi kelimesinin namı
yayıladurmuş.
Eskiden süregelen ve sıcak
ile soğuk arasındaki bağı çok
güzel bir şekilde anlatan bir
“külhan” daha var. Hamam
sahipleri soğuk kış gecelerinde
sokaktaki çocukları
soğuktan donmasınlar
diye külhanların bulunduğu
odaya yerleştirirlermiş. Bu
çocuklar arasında da bir
hiyerarşi varmış. Eskiler hep
külhana daha yakın yatarlar,
yeni gelenler kapı tarafına
konuşlanırlarmış. Külhanın
küllerini boşaltmada, kütüklerin
taşınmasında da külhancıya
yardım ederlermiş. Kendilerine
özgü jargonları da varmış...
Aslında bu çocukların daha
sonra külhanbeyi olmaları da
kuvvetle muhtemelmiş...
Let us start with mentioning
what “külhan” means: “the wide,
closed furnace under Turkish
baths that heats the bath,
furnace firebox…” Of course
the külhan has a bey (master).
Even though today the word has
taken on new meanings, its real
meaning is; “person who feeds
the furnace with coal to keep the
fire that heats the Turkish baths
burning…”
These külhanbeys conjure up
in our minds an image of a
roughneck with a style of their
own (fez, prayer beads, stepping
on the heels of the cuban heeled
shoes, jacket thrown over the
shoulders etc.) along with
frequent usage of slang similar
to the roughneck in the timeless
classic of Haldun Taner, Keşanlı
Ali Destanı (Saga of Ali From
Keşan). Rambler, rascal, rogue or
in other words a hoodlum... Since
their work consists of physical
activities such as lifting heavy
logs and carrying cinder, they
were selected from among strong
young men. It was thus natural for
these strong young men to bum
around outside of work... Hence,
the reputation of the word has
spread.
There is also another “külhan”
that depicts the relationship
between hot and cold. Turkish
bath owners used to place their
children in rooms with the külhan
to protect them against the cold.
There was a hierarchy among
these children. The older ones
used to sleep next to the külhan
while newcomers were placed
near the door. They also helped
the külhan master to empty the
cinder and carry the logs. They
used to have a jargon of their
own... Actually it was very likely
that these children become
külhanbey…
Yazı / Written by:
Sezai Evans
